شهرهرات به ساختمان یک شهراحاتطه شده به دیواری دریک مربع تخمینایک هزارودوصد متر 1200 طرح گردیده ودارای دروازه های دخولی وخندق دراطراف بوده بقیه شهرک   توسط دیوارهای مستحکم محاط گردیده برج وباره های زیادی رادارابوده است                    چهارکنج شهردارای چهاربرج بزر'گ که هرکدام به نام های مختلف یادمیگردد برج شمال شرقی بنام شاه کرم بیک برج جنوب شرقی بنام خواجه عبدالا مصری برج جنوب غربی بنام خاکستریاخاک برسروخاکستریاخاک بنام فیل خانه معروف بوده است.برعلاوه برج های کنجی هر دیواردارای برجکهای کشه ازآنهابرای مدافعات جنگی استفاده میکردندبوده است این دیوارها وبرج باره هاشهررابصورت مجموع بشکل قلعه یی درآورده بوده اند.دربین این قلعه  ارگ قلعهیی دیگری بوده بربالای تپه بلندکه بالای شهرحاکم بوده .امورشهرازآنجابه آسانی اداره میگردیددورادورشهرخندقی به ارض 14 مترودربعضی جاهابیشترویاکمترکشیده شده بودونیزمگویندکه درعصرتیموریانعرض خندق مذکور20 گزبوده است.این همه تاسیسات بود که رسیدن دشمن رابه داخل شهردشوارمی ساخت.شهردارای پنج دروازه بودکه به چهارسمت بازمیشد.دروازه شرقی بنام درب خوش دروازه جنوبی درب قندهاریادرب فیروزآباد.دروازه شمالی که دودروازه بودبه طرف غرب بنام درب ملک به سمت شرق درب قطبیچاق نامیده میشد.هردرپلی بوده به روی خندق که توسط سیستم میخانیکی درمواقع امنیتی به بالاکشیده میشد.این دروازه های چوبی دارای روپوشهای آهنی بوده که به روی آنها اسامی ملوک کرت نقش ونگارشده بود.امیرتیمورهنگام فتح هرات این دروازه هااز کندزبه شهرسبز نقل داد.        طرح داخلی شهرتوسط دوجاده محوری متقاطع که یکی ازشرق به غرب ودیگری ازشمال به جنوب ادامه داشت.به چهارناحیه تقسیم بندی میگردید .ناحیه شمال شرقی راقطبیچاق.ناحیه جنوی شرقی راعبدالای مصری وناحیه جنوب غربی رامهمندهاوناحیه غربی رابردانیهاگفته ومی گویند.                                                                                                       این جاده محوری هرکدام به دروازه های شهرمنتهی میشود.نقطه تقاطع این دوجاده بنام چارسوق یادمیشود.چهارسوق توسط گنبدپهن پوشیده بوده که به سال1314 هجری شمسی تخریب گردیده.دراطراف چهارسوق دوکانهای معتبرواقع بوده.چهارسوق محل تبادله ومعاملات تجارتی وقلب اجتمای شهربود.دراینجابودکه اعلامیه هاپخش میشدومجرمین درمحضرعام مجازات میشدند.این دوجاده محوری متقاطع چهارسوق .زمانی ازخشت پخته وبعدهاازچوب پوشییده وهمچنین بازارهای آن نسبت به امروزبسیارکم عرض بودند.که درسال1314 هجری شمسی این بازارهاتنگ سقف چهارسوق ویران وبه شکل امروزی آن وسعت بخشیدند.                                                                                                 به صورت عموم سه مرکزعمده درشهرقابل تشخیص است یکی ارگ که محل اقامت گاه

حکمروای شهر.قوانین امنیتی وادارات عامه بوده است .دومی مسجدجامع بزرگ هرات که کانون گردهم آیی مذهبی بوده وسومی چهارسوق که کانون تجارتی واجتمای شهرراتشکیل میداده است.برعلاوه سیستمهای دفایی وامنیتی وتجاری واموراصلاحی.هرات دارای سیستمهای منظم آبرسانی وبیرون رفت فاضل آب بود.سیستم آبرسانی شامل جویهای بوده که ازخارج شهرآمده وبعدابه حوض های سرپوشیده ذخیره میگردیدند.ذخیره آب درحوضها.نه تنهاباعث نشست موادخارجی آب  مثل لای وریگ میشدبلکه آبرادرگرما.سردنگهداشته وازسوی دیگرمتضمن ذخیره آب درایام کم آبی تابستان میشد.همچنان.شهردارای آبروهای زیرزمینی بوده که فاضل آب توسط آنهابه خارج شهرانتقال داده میشد.                              آب جاری که به شهرمی آمدازجوی انجیل وازطرف شمال بودکه درمقابل هریک ازاین چهاردروازه شهر.پل محکمی به روی خندق.برای عبورومرورساخته بودند.به همین ترتیب درسمت شمالی نزدیک برج شاه کرم بیک به روی خندق پلی بسته بودندکه آب ازبالای آن گذشته وبه شهرداخل میشد.درسال 1304 هجری شمسی پل مذکورراویرانوبروغ عالی ازخشت وساروچ ساحتند که آب ازکنارخندق ازبروغ فروریخته واززیرخندق عبورنموده وازمحل دیگری سرمیکشیدوبه شهرداخل میشد هنگام تاسیس شهرجدیددربیرون درب قطبیچاق پاک عالی نیزطرح شدوبروغ مذکوردروسط پاک واقع شده بود که توسط مهندسین.جوی شهرکه بالای بلندی ساخته شده بودبرداشته وبروغ مذکورراتاانتهای شمالی پارک امتداددادندودرسال1331 دروسط پارک حوض بزرگی اساس گذاشتند.درامورمذهبی وتربیوی نیزشبکه وسیعی درشهرقدیم هرات موجودبوده است.ازاینکه تعالیم در تمام مساجدانجام میپزیرفتند.مساجدنه تنها رول عبادت گاه مذهبی راایفامینمودبلکه امورتربیوی وتعلیمی نیزجزآنهابوده است.ازاین جاست که شهردارای شبکه یی گسترده یی ازمساجد مجموعا دارای82 مسجدبوده است.به این ترتیب هیچ منزلی زیاده ازصدمترازیک مسجدفاصله نداشت.                                                                                                            برعلاوه شبکه تربیوی دیگرازخدمات شهری وجودحمامهای عامه بوده که فعلاتعدادی ازآنها درشهرکهنه موجود است .موجودیت حمامهای مذکوررول عمده ای رادرتامین نظافت اهالی انجام میداده است.خانه های شهر قدیم هراتبه اساس ارزشهای اسلامی ومحلی طرح ریزیی گردیده بود.این خانه هاهر یک بدوریک حولی داخلی اعمارگردیده کلکینهای آنهاهمه بطرف داخل صحن حیات بوده.وسمت جاده بدون روزنه میباشدبه این ترتیب ستروخصوصیت بطور احسن تامین گردیده بیگانگان هرگزبداخل خانه راه نمیابند.حتی مهمانا درنزدیکی دروازه خانه به مهمانخانه رهبری میگردیدند.این خانه هابعضادارای دوسمت اتاقها.یکی سمت آفتابی برای زمستان ودیگری سمت سایگی برای تابستان .اطاقهاتوسطبادگیرهای درتابستان سردوهوادارنگهداشته میشد.موادخانه هامعمولا ازخشت خام که درگرماعاهق حرارتودرسرماعاهق برودت میباشد.ساخته شده بود.اماعمومارویکارها ونکات حساس تعمیرهامثل پایه هاوکنجهاوغیره ازخشت پخته اعمارمیگردید.داخل خانه هاتاق وتاقچهای متعددی که برای گذاشتن اسیای زینتی بکار میرفته گچبری یا مقرنس کاری میشود.

سقفهای خانه ها به صورت گنبدی  پوشش شده بود بعضی نقاشی ورنگ آمیزی و مقرنس کاری میگرید و کلکین ها دالانها همه چوب کاری میشود.

از نقطه نظر اجتماعی و اقتصادی شهر قدیم هرات دارای یک سیستم اجتماعی و بصورت کل جوابگوی ارزشهای اسلامی بوده است و درین شکی نیست که شهر قدیم هرات ار نقطه نظر ساختمان و بافت سبیه به شهر های اسلامی عربی که به مدینه معروف است بود.

در طرح هرات قدیم ارزشهای اسلامی چون ستر و خوصیت ارتباطات فامیلی و کانون خانواده تربیه مذهبی رول مردان در ارتباط با زنان رابطه نزدیک بین  قشر روحانیات با ارگان اداری شهر همه به صورت منسجم منعکس میگردید. بر علاوه قشر اداری شهر روحانیت عده کثیری ار اهالی را کسبه کاران تشکیل میداد.

ارتباط بین شهرو ده شکل تخصصی را بخود داشت به این معنی که شهر جای بودباش کسبه کاری که در تولیدات صنایع دستی مصروف بودند بود در حالیکه ده محل تولیدات مواد زراعتی بوده است. از اینجاست که در روز های معین هفته غالبا در روز های یکشنبه و چهارشنبه که روز بازار نامیده میشد  تولیدات زراعتی به شهر آورده تا با تولیدات شهری مبادله گردند حرفه ها در شهر به شکل میراثی بوده است  .

از اینجاست که فرزند نجار شغل نجاری و فرزند معمار شغل معماری و به همین ترتیب دیگر شغل ها را انتخاب میکردند

 

هرات گذشته

هرات حال

 

تصوری از منارهای هرات باستان

 

.