غواړم چی ځینی د دغه مقالی سره ولټوم. د ۱۹۹۸ کال نه چی ما د دغه ښکلی ځای نه کتنه وکړله٬ تل د دغه ځای خلکو حالت زه یی آزیت کولم. اوس د هغو وخت رارسیدلی دی ترڅو چی د چین حکومت سیاستونه د دغه هیواد تبتی ډلی ورګولو په اړه او د هغو فرهنګ په اړه شکایت وکړم. هر کله چی خبره د تبت په اړه اورم٬ زخم زما په زړه کی تازه کیږی او د تبتی خلکو حالت ما ته آزار راکوی. سوله غوښتونکی خلک چی خپل هیواد او خپلواکی یی په ۱۹۵۲ کال بایلله. دوی ۶۰ کاله د ظالمانو استبداد لاندی ژوند کړی دی او د نړی هیڅ کوم سازمان هغوی ته کمک ندی رسولی چی دغه حالت یی ډیر او ډير پر هغوی باندی تحمیل کړی دی. 

تیره میاښت لس ګونه تبتیان د چین پلیسو له خوا نه په مرمیو باندی ووژل شول٬ په دغه صورت کی چی دوی په ډیره آرامه توکه د یو بل فعاله زندانی کیدلو په خاطر باندی لارهون کړی وو چی پرته د کوم انسانی حقوق او احترام نه نیول شوی وو. 

د بشر حقوق مسئله په داشی وختونو کی ډیر کرمه ده. د چین رژیم د خلکو انسانی حقوق د هغه هیواد اکثریت حاکمان یی نالیدونکی نیسی٬ اوس تاسو فکر وکړی چی په دغه لږو تبتیانو باندی څه حالت تیریږی. تبتیانو ته د درېم ښاروال په توکه کتل کیږی او د هیڅ کوم حق نه برخورداره نه دی. د هغه کال چی د خپلواکی عسکرو په ۱۹۵۱ کال کی په تبت باندی یی تیری وکړلو٬ تبتیان د خپل ټولو حقوقو او امتیازاتو نه محرومه شول٬ مګر د استعماګرانو نوی نسل کی د ټول چین نه دغه ځای ته راغلل. زر ګونه بودایی٬ تبتی٬ نبپالی او لادخ معبدونه ورګ شول٬ ښوونځیان د تبتی ژبی زده کولو نه منع شول او نوی چینایان د ښه وخت او دندی خاوندان شول. ورو ورو تبتیانو د چین فرهنګ راتللو سره د هغو په فرهنګ کی شاهدان ول٬ په دغه حال کی چی د هیڅ کوم حق نه د خپل دغه میراث په اړه نه لری. 

ډیر لږ تبتیان شته دی چی کولی شی چی د چین استبداد په مقابل کی ودریږی. پرته د کوم نړیواله کمک نه٬ پرته دهغو مبارزاتو نه چی د روحانی مشر له خوا نه یی دالایی لاما سازماندهی شوی دی٬ دوی په کامله توکه د چین نظامی ماشینونو په مقابل کی بی قدرته شوی دی. او هم د دغه څنک سره د چین کمونیست ګوند د یو ډیر هوشیارانه او ګټه ور سیاست سره یی٫ ورنه ګټه واخیستله ترڅو چی د تبت خلک د خپل کنترول لاندی راوړی. کله چی چینایانو قدرت ونیولو٬ د چین رژیم سل ګونو چینایی ښاروالو ته یی کامپیوتر ورکړلو ترڅو چی تبت د خپل لاس لاندی راوړی٬ پر دغه اساس باندی ډیر ژر به د تبت خلک په خپل هیواد کی اقلیتو ته موبدله شی. د اشغال ګرو نظامیانو دغه نژادی حرکت د تبتیانو باندی یی استبداد تحمیل کړی دی٬ ځکه ځکه چی دغه د چینی ښاروالانو نسبت باندی چی د اقتصادی ټولو منابعو نوی ګټه اخسیتونکی شوی دی٫ بیګانه کړی دی.

د تبت اشغال نه٫ د دغه هیواد خلک د خپل ډیرو حقوقو نه لکه بیان آزادی٫ رسانه او سیاسی تشکیلونو نه محروم شوی دی. نن تبتیان فقط کولی شی چی خپل مذهبی باورونه بیان کړی٬ او دا یو بدلون کونکی لاره د رژیم باندی ده. بیجنګ د تبت خلکو لویو پرمختکونو نه خبر ورکوی٬ په دغه حال چی دوی تر اوسه خپل راهبان د محلی حاکمانو په اعتراض باندی اور ورکولو. نه پوهیږم چی څرنکه دغه ته د پرمختک نوم کښښدو. په همدغه وختونو کی تبتیان مجبوره شول ترڅو چی د چین بیرق د خپل کورونو د باندی وتړی. دغه پخپله د ځینو اعتراضونو سبب شولو چی د ځینو فعالو نیولو سبب شولو. 

د هغه وخت نه می چی تبت ته سفر کړی دی پنځه لس کالونه تیریږی. په هغه وخت کی یو شمیر معبدونه چی خراب شوی وو او د جوړولو په حال کی ول او راهبان د ننداره کونکو پذیرایی په حال کی ول. د شواهدو پر اساس باندی٬ داسی ښایی چی رژیم اوضاع یی لږ خلاصه پریښی ده. مګر دا یو ډیر لوی فکر نه وو. دغه کولی شو د خلکو څیرو نه چی کالونه کیږی د استبداد لاندی ژوند کوی٫ ووینو. کله چی د هر یو تبتی سره می د سیاست په اړه خبرو کولو ته پیل کولو٬ دوی خبرو ته پای ورکولو. یو شمیر ډیر جاسوسان د دولت له خوا نه د خلکو مابینځ کی یی نفوذ کړی دی٫ او هغه کسان چی د سیاح سره خبری کوی٫ ډیر وختو ورک کیږی. یوازی ځینی کسان د خپلواکی احساس کوی ترڅو چی زما سره په یوازی حالت کی  د رژیم په اړه خبری وکړی٬ هغه هم راهبان ول. مخته زما د سفر نه د دی په اړه چی چینایانو د دالایی لاما ټول فرتورونه ورک کړی دی او هر څوک چی د هغو فرتور ولری هغه به مجازات شی٫ لوستلی وه. ډیر لږ می کولی شو چی دغه فرتورونه وموندم٬ مګر هغه کسانو چی درلودل٬ هغه لکه د واقعی ګنجونه ساتل. ډیر تبتیانو ټلویزیون نه لری٫ د کامپیوټر نه کار نه اخلی وروسته د دالایی لاما نه کله چی د تبت نه تبعید شولو٫ د هغو په اړه کوم شی نه پوهیږی چی څرنکه به وښایی. د هغو مقدسه فرتور که ګران قیمته وو. که څه هم په غیر قانونی توکه د انځورونو یو شمیر نسخی می ونیولی او هغه می د خپل ځان سره ساتل. هر کله چی یو تبتی سره یوځای کیدلم ٬ یو می ورته ورکولو. هغه اوښکی چی د هغوی سترګونه راتللی هیڅکله یی هیرولی نه شم. 

تبیان اوس مهال ډیر لږ معاش لاسته راوړی. دوی د تبعیض او نامساواتو نه ډیر رنج وړلو او تل د چینایانو له خوا نه تحقیر کیدل. دغه واقعیت دی. متجاوزین هیڅکله دغه وخت د لاس نه نه ورکوی چی دوی ته په خپل کور کی یی د ملمه احساس ورکړی. د خپل سفر په جریان کی می یو لارښوونکی درلودلو چی هغو ویل چی یو تبتی یم. تر هغه وخته پوری چی د تبتیانو او چینایانو ظاهری حالت فرق می نشو کولی٬ پر هغو باندی می باور وکړلو٬ په دغه حال کی هغو ډير دوام ونه کړلو. کله چی صومعو ته تللو٬ هغو هلته ډیر سیګریټ څکولو او د دیوارونو څنک سره یی متیازی کولی٫ د هغه ځای نه پوه شوم چی هغه یو جعلی سړی یم. د هغه وخت نه چی تبتیانو خپل حاکمیت د لاس نه ورکړی دی باید دغه شیان تحمل کړی. 

کالونه کیږی چی دالایی لاما په ستړیا توکه د بشر حقوقو لپاره په تبت کی مبارزه کوی. زما په باور لرم که موږ هر یو یوه مقاله لیکلی وی او دغه بی عدالتیانی چی په تبت کی راپیښږی٫ محکوم کړی وی٫ شاید د چین حکومت د ډیر فشار لاندی راغلی وی ترڅو چی د دالای لاما غوښتل ومنی. که د اجتماعی رسانو نه مو کار اخیستی وی ترڅو چی هغه استبدادونه چی د تبت خلکو باندی کیږی ټولو ته خبر وکړلی وی٬ شاید د تبت مسوولیونو ډیر د مسوولیت احساس کړی وی ترڅو چی د خلکو خپلواکی ته احترام ونیسی. که په اجتماعی رسانو کی مو خپل اراده او هیله د دغه شرایطو بدلون لپاره په ګډون ایښی وی شاید د چینایانو سیاستمدارونو نوی نسل د دغه اجتماعی رسانو مبارزی ته ځواب وکړی وی او تشویق کیدل ترڅو چی دغه استبداد ته پای ورکړی. د دغه ډول مقاله د دغه په اړه ډیر وخت نه نیسی... څو زما سره دی؟ 

*     *     *     *     *     *     *     *     *     *     *     *     *     *     *     *     *     *     *     *     *     *