در حقیقت نفس عبارت از گرایش است، خوب و بد آن بستگی به نوع آن و طرز دید ما نسبت به آن است. همین نفس است که در شخصیت اخلاقی، روانی، اجتماعی، اقتصادی و علمی انسان و همچنان در جهت رسیدن به سعادت و یا ذلت دنیوی و اخروی حساسترین و کلیدی ترین نقش را دارد، اگر مسیر و هدف زندگی را متناسب به چگونگی پرورش نفس در وجود مان بدانیم، گزافه نیست.

ریشه های اساسی پرورش نفس، اخلاق و صفات انسان است که اگر آنها را خوب تربیت کنیم به حدود الهی تن خواهیم داد و زندگی مان هدفمند خواهد شد و در واقع به شناخت درست نفس خواهیم رسید که نهایتاً این شناخت به سعادت دنیا و آخرت منتهی خواهد شد و اگر نتوانیم آنرا تربیت نیک کنیم دیگر نمی شود ادعا کرد که زندگی ما، زندگی انسانی است زیرا هدف مان برای زندگی کردن مجهول میشود، تمامی رذایل اخلاقی بصورت ناخود آگاه در وجود ما ظاهر خواهد شد و مفهوم کلمه انسانیت صرفاً در لفظ باقی می ماند.

البته باید متذکر شوم که اگر هر یک از ما، بنا بر هر دلیلی تا حال در پرورش مناسب نفس مان نامؤفق بوده ایم نباید امید مان را از دست بدهیم و خود را از پیش باخته بدانیم و درین مصاف مغلوب. زیرا این کار با تلاش و گام برداشتن از جانب ما و عنایت و توفیق از طرف پروردگار امکان پذیر است و کوشش شود تا تمامی مراحل خودسازی، تهذیب و تربیت نفس پشت سر گذاشته شود.

علمای اخلاق با استفاده از متون دینی سه مرحله را برای نفس در نظر گرفته اند که عبارتند از: نفس امّاره، لوّامه و مطمئنه. که نفس امّاره عبارت از همان مرحله ی از نفس است که انسان را از تعالی و رشد باز میدارد و بسوی فلاکت و زندگی حیوانی می کشاند، مرحله دیگر نفس، نفس لوّامه است که از کار های خوب و پسندیده حمایت و در برابر گناه، معصیت و اعمال غیر انسانی، انسان را ملامت می کند که می شود عنوان کرد که این مرحله (نفس لوّامه) بالاتر از نفس امّاره قرار دارد، بعد نوبت میرسد به نفس مطمئنه که ایده آل ترین مرحله برای تربیت نفس به شمار میرود که اگر کسی خودش را با تلاش و ریاضت نفس به این مرحله برساند، در واقع به کمال و سعادت واقعی رسیده و این دقیقاً همان هدف آفرینش این موجود برتر عالم هستی است. زیرا انسان، که خدا ازو به عنوان خلیفه و جانشین خود در زمین یاد میکند باید دارای چنین ویژگی باشد.

 

اگر هر انسان مسئولیت خود را در برابر تهذیب و تربیت نفسش انجام دهد بدون شک این همه مشکلات و نابسامانی های که اکنون در جامعه بشری وجود دارد همچون استعمار، سلطه گرایی، حسادت، برتری طلبی، توطئه، خیانت، جرم، تروریزم، خشونت علیه زنان و اطفال، مسئله داغ مواد مخدر و مشکلات ازین دست مرفوع خواهد شد و ما یک انسان، یک خانواده، یک جامعه، یک شهر، یک مملکت و حتی یک جهان آرمانی خواهیم داشت.

 

            به امید چنین روزی!

                                                                                        پایان

                                                                   نویسنده: محمد کمیل "جوادی"