شب یلدا دراز ترین شب بین فصل های سال است. که این شب پیام رفتن فصل خزان و آمدن فصل زمستان را با خود میآ ورد. که میتوان این شب را بنام شب خاطرها نام گذاشت. چرا که دراین شب اکثرمردم مراسم های خاص وبه یاد ماندنی برگذار میکنند. وبعضی از مردم اصلا هیچ نمی دانند که شب یلدا چی نوع شبی است. و چرا شب یلدا میگویند.
فقط ین را میدانند که شب اول ماه جدی میباشد. وبس.و هیچ مراسم خاصی هم ندارند. اما بعضی از مردم در این شب غذا های خوب و با انرژی پخته میکنند . مثل کچیری گوشت لند ویا قابلی ازبکی ویا کچیری قوروت وغیره پخته میکنند . میوه شب های خشک وتازه بخصوص هندوانه میخرند وعقیده به این دارند که هر کس در این شب هندوانه بخورد تا سال دیگرمریض نمیشود.غذا ها ومیوه ها را میخورند و تا نا وقت شب نشسته قصه میگویند. و یا دراین شب به مهمانی میروند. ویا مهمان دعوت میکنند. تا نیمه شب نشسته وقصه میگویند. و یا فلم های تلویزیون را تماش میکنند.
و قصه های از زمان های قدیم را به یاد میآورند.بعضا که به شعر علاقه دارند .دوره هم جمع میشوند و شعرجنگی میکنند. بعضا مردم در این شب موسقی مینوازند خوادن میکنند رقص میکنند و این شب را به خوشی تا نیمه شب بیدار میمانند. واین شب یلدا رابه یاد مانده نی میکنند. چون شب یلدا دراز ترین شب دربین شب های سال است.شاعران شعر های زیادی سوروده اند. چون دراز ترین شب است. یعنی تقریبا چهارده ساعت شب است. وده ساعت دیگر روز است. وبعد ازشب یلدا روزها یک یک دقیقه بلند تر میشود .و شب ها یک یک دقیقه کوتاه میشود.تا انیک در فصل تابستان شب وروز برابر میشود.و روز اول تابستان دراز ترین روز میباشد. از روز اول تابستان به آن که دراز ترین روز است. ازآن هیچ یاد نمیشود.چون مردم همه در روز مصروف کارهستند. و کدام مراسم هم نمی گیرند. 
درشب یلدا که چند ساعت بیدار باشند.بازهم میتوانند چند ساعت را استراحت نمایند. چون روزها کوتاه است ازکار خسته نمیشوند. مهم تر از آن که شب یلدا درفصل زمستان است.ودرزمستان رخصتی های زمستانی برای شاگردان واستادان میباشد.چرا که دولت امکانات زمستانی مثل گرم ساختن صنف های درسی ندارد.وشاگردان از راه های دور بدون وسایل و امکانات به مکتب آمده نمیتوانند برای شاگردان در شرایت نامناسب به سردی زیاد به عصاب آرام درس خوانده نمیتوانند. مردم در افغانستان خانه های خود را توسط صنده لی گرم میکنند.صنده لی شکلی است که یک میز کلان نجار از چوب میسازد ویک لحاف کلان هم میسازند روی آن می اندازند ومقدار ذغال چوب آ تش میسازند. و زیر صنده لی میگذارند تا گرم شود.و دور صنده لی رانالینچه اندخته وپوشتی را روی نالینچه میگذارند وراحت به دوره صندلی مینشینند و خود را گرم میکنند. زمستان های سابق خیلی خنک بوده است. و باران و برف خیلی زیاد میباریده است. اما این سال ها باران و برف کم است. وخنک یخ بندcان زیاد است. و نشستن به دور صنده لی که باران ببارد ویا برف ببارد واز کیلکین تماشا نماید خیلی خوش آیند است.و تخم هندوانه پوچک کنید که چی بهتر. که شرشرباران به گوش برسد ویا برف از هوا کلوله کند وصند لی هم خوب ذغال تو باشد.وتمام جا ها پیراهن سفید برفی پوشیده باشد آن روز ازروز های خوب زمستان است.آن وقت شب یلد ا پر خاطره تر و به یاد ماندهنی ترخواهد شد. اگرشب یلدا خیلی خنک باشد مردم به این عقیده اند که آن سال یک سال خوب،سال مست،سال پر با ر و ارزانی میباشد. شب یلدا از شب های تاریخی در افغانستان میباشد . و مردم با مراسم خاص این شب را به یاد مانده نی تر و تاریخی میسازند ونسل به نسل انتقال میدهند .چون یک شب تاریخی است .و از نیاکان ما به ما به یادمانده است.
شب یلدا را ایرانی ها هم باشان و شوکت تراز مردم افغانستان تجلیل میکنند. صفره های رنگین هموار میکنند وتا سحر بیدار می نشینند وبعضا تا صبح که آفتاب طلوع کند وتاروشنی آفتاب را ببینند بیدار میباشند. این شب را بنام های زیادی یاد میکنند .مثل شب یلدا،شب چله وغیره یاد میکنند.به خاطر شب چله میگویند که شب اول چله کلان است.وشب اول ماه جدی میباشد. در این شب دوره هم می نشینند وفال از کتاب حا فظ میبینند. اکثر خانواده ها با هم این شب را به خوشی تجلیل میکنند.
به این عقیده اند که تا سال دیگر و شب یلدای دیگر خوش می با شم. به همین قسم در کشور های دیگر هم شب یلدا را جشن میگیرند. و مراسم خاص ورسم ورسوم های دارند تجلیل میکنند . بعضا دربیرون از خانه این مراسم را تجلیل میکنند و مردم افغانستان به نسبت مساعد نبودن شرایط و امنیت عموما درخانه تجلیل میکنند. بعضا خانم ها جدا و مردها جدا تجلیل میکنند . وبعضا هر خانواده باهم تجلیل مینمایند و بعضی هم که اصلا هیچ به یاد شان نیست. و یارسم تجلیل راندارند. و یا ازناداری و فقر بادشان از شب یلدا نمی آید.
