هرات د افغانستان دویم لوی ښار د علمی او پرمختک په لور فضا سره دی. افغانستان هغه ښار دی چی د منځنی او جنوبی آسیا کی پروت دی. هرات هره ورځ د عالی زده کړی پرمختک, علمی سازمانونو, عالی زده کړنی موسسو, د زده کونکو یو ځای کیدل د پوهنتونونو سره شاهد دی او په بشپړه توکه علمی فضا یی د پرمختک په لور ده. د عالی زده کړی کیفیت او کمیت هر کله په دغه هیواد کی د سترو ستونزو نه وی په تیره کی فقط یو شمیر لږ پوهنتونو نه د هیواد یو شمیر لویو ښارونو کی ول چی پخپله په هیواد کی د عالی زده کړی یو ستر د ستونزی راوړلو سبب شوی دی. بدبختانه د طالبانو لومړنی او استبدادی رژیم په جریان کی چی د یو ننک ټاپه غوندی د هیواد تاریخ کی محسوب کیږی, دغه د زده کړی ټیټ سطح هم د ډیرو آفاتو سبب شوی او فقط یو شمیر محدوده پوهنتونو د بدترینه حالتو کی یی فعالیت ته یی ادامه ورکوله. مګر په 2001 کال کی کله چی د طالبانو رژیم ورک شو, د زده کړی او روزنی شرایط په کلی بدلون یی وخوړلو او ناکاره زده کړنی نظام یی خپل ځای یی یو زده کړی پرمختک په لور سامانی ته ورکړلو, مګر متاسفانه, د دغه سیستم پرمختک سرعت هم کارته دی.
په افغانستان کی 26 پوهنتونو نه او دولتی عالی زده کړی موسسی په ویژه په لویو ښارونو کی دی, چی د لومړنی نه نویی پوهنتونو نه جوړ شوی دی او نویی پوهنځیانی ورته اضافه شوی دی. په لومړی قدم کی د افغانستان دولت د بهرنی کمک کونکو په همکاری باندی د پوهنتونو تجهیزو ته, د لایقه استادانو استخدام کولو, او د افغانستان پوهنتونو کیفیت او کمیت پورته وړلو باندی یی لاس وویلو. د افغانستان لوړو زده کړه موسسه, په هیواد کی د عالی زده کړی مسوول نهاد, د یوی راهبردی پروگرام نه د عالی زده کړی سطح پرمختک لپاره او گام د هغو معیار کولو کی یی په هیواد کی, خبری کوی. د دغه پروگرام په اساس د زده کړی او علمی سطح په دولتی او خصوصی پوهتونو کی به پورته شی. د دغه پروگرام وخت پنځه کاله دی او 564 ملیونه دالره به لکښت واخلی.
په هرات ښار کی 7 خصوصی پوهنتونونه شته دی چی عبارت دی د: د جامی, غالب, آسیا, کهکشان شرق, اشراق, خوابه عبدالله انصاری او القیاس لوړو زده کړو موسسی. دوی متفاوتی رشتی او په متفاوتو دانشکدو کی یی لکه اقتصاد, انجینری, اروا پوهه, طب, د غاښو ډاکتری, شرعیات, حقوق او سیاسی علوم او نور په اساس د افغانستان لوړو زده کړو وزارت باندی برگزاره کوی. دوی په کوښښ کی دی تر څو چی د اړتیا وړ شرایط برآورده کړی او ارشده کارپیژندلو دوری هم برگزاره کړی. دغه یو لوی قدم د افغانستان عالی زده کړی کی دی او زموږ لاره د زده کړنی معیاری راتلونکی ته په هیواد کی خلاصه کوی.
دغه پوهنتونه ښه شرایط یی زده کونکو ته آمده کوی او کولی شی تر څو چی متفاوتی رشتی او په متفاوتو وختونو کی برگزاره یی کړی. ډیر زده کونکی شته دی چی نشی کولی په دولتی پوهنتونو کی زده کړی ته ادامه ورکړی, ځکه یو شمیر مجبوره دی چی د درس ځنک کی کار وکړی او دا د زده کړی دورو کډون شریطو سره په دولتی پوهنتونو کی آماده کیږی نه او یا هم یو شمیر نه شی کولی چی د زړه خوښی رشتو کی کامیابه شی, په دغه صورت کی خصوصی پوهنتونو نه ډیر ښه فرصتونه زده کونکو ته دی. مګر په دغه خصوصی موسسونو کی مالی ستونزه ډیره برجسته ده. که نه, رقابت د تحصیلی لکښت کارته راوړلو سبب کرځیدلی, مګر بیا هم ضروری دی چی قیمتونه د دی نه هم کارته راشی. د یوی زده کړی ټولنی په هیله.
زما مقاله د افغانستان عالی زده کړه په اړه ولولی.
...د فراقت محفل د ټولو هیله ده
