در این نوشته می خواهیم مواردی چند اما کوتاه را پیرامون فکر کردن و یا به اصطلاح عربی آن التفکر بیان داریم، و بعضی ها فکر را منحیث اعمال قلبی به حساب می آورند و شاید که منظور شان از فکر عمل خفی یا پوشیده باشد.
درقدم اول باید بدانیم که فکر چیست؟ پیرامون فکرنظریات اعم از فلسفی، تصوفی و دینی، و...وجود دارد. و فیلسوفان زیادی اعم از مسلمان و غیرمسلمان پیرامون فکر و چگونگی آن نظرات خویش را بیان کردند و ما به ارایۀ تعریف ملاصدرا فیلسوف مشهور مسلمان قرن یازدهم هجری اکتفا می کنیم، ملاصدرا در کتاب خود بنام منطق نوین بیان می دارد که موضوع منطق تنظیم کارهای فکر است و همان فعالیت های ذهنی را فکر می نامند.
اما فکر یا تامل به اصطلاح دینی و تصوفی آن عبارت از گذشتن یک سلسله امور در قلب انسان به خاطر پی بردن به آنچه که مطلوب است در آن، عمدتا ما واژۀ فکر و ذکر را با هم می شنویم از آنجاییکه بین این دو تفاوت و جود داشته و مترادف هم نبوده می بایست نخست فرق آنها را بدانیم.
علمای دین بین فکر و ذکر فرق گذاشته اند و ذکر را خاص خداوند دانسته و آنرا منتج شده از فکر می دانند، و فکر را خاص مخلوقات دانسته اند تا اینکه بنده ها به بزرگی خداوند پی ببرند و این فرمودۀ خداوند را دلیل می آورند: ( الذين يذكرون الله قياماً و قعوداً و على جنوبهم و يتفكرون في خلق السماوات و الأرض )سورۀ آل عمران آیۀ 191. (همانان كه خدا را [در همه احوال] ايستاده و نشسته و به پهلو آرميده ياد مىكنند و در آفرينش آسمانها و زمين مىانديشند [كه] پروردگارا اينها را بيهوده نيافريدهاى منزهى تو پس ما را از عذاب آتش دوزخ در امان بدار. ودانشمندان مسلمان بر این دیدگاه اند که انسانها نمی توانند نسبت به ذات خداوند که آفریدگار است فکر کنند زیرا که عقل ضعیف تر از آن است تا پیرامون خالق خود تعقل، تدبر ویا تفکر کند.)
در قرآن آیات زیادی پیرامون فکر وجود دارد به این شکل که آیا فکر نمی کنید، یا صاحبان فکر، صاحبان اندیشه که از آن به اولو الالباب یاد شده است...
( إن في خلق السماوات و الأرض و اختلاف الليل و النهار و الفلك التي تجري في البحر بما ينفع الناس و ما أنزل الله من السماء من ماء فأحيا به الأرض بعد موتها و بث فيها من كل دابة و تصريف الرياح و السحاب المسخر بين السماء و الأرض لآيات لقوم يعقلون ) سورۀ بقره آيه 164. (راستى كه در آفرينش آسمانها و زمين و در پى يكديگر آمدن شب و روز و كشتيهايى كه در دريا روانند با آنچه به مردم سود مىرساند و [همچنين] آبى كه خدا از آسمان فرو فرستاده و با آن زمين را پس از مردنش زنده گردانيده و در آن هر گونه جنبندهاى پراكنده كرده و [نيز در] گردانيدن بادها و ابرى كه ميان آسمان و زمين آرميده است براى گروهى كه مىانديشند واقعا نشانههايى [گويا] وجود دارد.)
علمای اسلام بر این نظراند که فکر یکی از بهترین اعمال است درهر جهت که باشد فرق نمی کند که درنشانه ها و بزرگی و مخلوقات خداوند یا درمورد اعمال شخصی انسان، و این فکر است که انسان را از انتخاب امورات مضره به انتخاب موارد مفیده وا داشته و به سوی کامیابی می کشاند، یکی از دانشمندان مسلمان بنام ابن عیینه می گوید: فکر نوری است که به قلب وارد می شود یا گفتۀ از یاران پیامبراسلام(ص) نقل شده است که آنها گفتند: روشنی و نور ایمان فکر است، همیشه شنیدۀ ایم که یک ساعت فکر بهتر از یک عمر عبادت است شاید در این مورد غلو شده باشد اما این گفته نشاندهندۀ اهمیت فکراست، یا نقل دیگر که وجود دارد از یکی بزرگان فکر اسلامی دیگر است که می گوید: خواندن دو رکعت نماز با فکر بهتر است از یک شب بدون فکر نمازخواندن.
در آخر می خواهیم بیان نماییم که اساس تمام کارهای انسان را فکر تشکیل داده و این همه پیشرفت را که امروزه در زندگی بشر ما شاهد آنیم مدیون فکر است که آنان به خرج داده اند و بر این امید داریم که تمام انسانها به جهت مثبت فکر نموده و به نجات یکدیگر بکوشند و خصوصا جامعۀ افغانی ما، نیز خود را از کاروان فکر و اندیشه عقب نگذاشته و مستثنا نشمارند.
