مقدمه

از اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی، جهان وارد عصر نوینی شده است و عرصه های مختلف زندگی اجتماعی انسان چنان دچار دگرگونی شده، که فهم آن با به کارگیری واژگان قبلی میسر نمی باشد، و این عصر نوین حیات بشری با اصطلاحات جدیدی چون جهانی شدن ؛عصر انفجار اطلاعات ؛ جامعه اطلاعاتی و غیره شناخته مي شود .توسعه وسایل ارتباطی و اطلاع رسانی به میزان زیادی از اهمیت فاصله جغرافیایی میان افراد بشر کاسته است. انسان های عصر ما در دهکده بزرگ جهانی زندگی می کنند. در این دهکده جهانی افراد به سهولت از رویدادها آگاه می شوند. اکنون به کمک ابزار ارتباطی و اطلاع رسانی، زمان، معنای دیگری یافته است. در دنیای امروز ما، برنده کسی است که به بیشترین اطلاعات، در حداقل زمان دسترسی داشته باشد.از عمر  اینترنت بیشتر از دو دهه نمی گذرد و ما شاهد نقش و تاثیر آن در همه جهات زندگی بشر هستیم، به کمک آن خیلی از مصائب و مشکلاتی که انسان ، مخصوصا در انتقال اطلاعات با آن مواجه بود، قابل حل  می باشد. بعد از اینکه نقش شبکه جهانی اینترنت بر همگان مسجل شد، با توجه به کارکردهای مختلف آن، برای بهره گیری بهتر از این بستر مناسب ، برنامه ربزی های مختلف انجام می پذیرد، با شناخت از قدرت تاثیر گذاری اینترنت بر طیف وسیعی از مردم جهان، می توان آینده ای بهتر برای برقراری ارتباط و انتقال اطلاعات متصور شد، به همین دلیل است که هر روز شاهد بروز و تولد اشکال مختلف اطلاع رسانی و محمل های اطلاعاتی در بستر اینترنت هستیم، با توجه به ویژگی های اینترنت، ارتباط دوسویه،      ( فرستنده و گیرنده پیام ، در عین حال، گیرنده و فرستنده پیام نیز می باشد)، بیشتر مورد توجه اهالی رسانه قرار گرفته است. می توان امیدوار بود، بعد از گذشت چند دهه دیگر از عمر اینترنت، شاهد ایجاد ارتباطات دقیق تر و موثرتر باشیم.   

انقلاب ارتباطات

سي آوريل ۱۹۹۳، روزي که شبکه جهاني اينترنت (WWW) براي استفاده همگاني در اختيار کاربران قرار گرفت، به عنوان سرفصل تاريخي پيدايش رسانه تازه اي شناخته شده است، که به انقلاب ارتباطات شکل و شمايي تازه داد و مولفه هاي تعاملي ساختار شکني نظام سنتي گوينده/ شنونده را سرعت بخشيد يا شايد به پايان رساند.

تاریخچه  اینترنت در ایران و جهان

1987: آغاز شبکه يوزنت.
1993: برخي از دولت ها و سازمان هاي جهاني اولين سايت هاي اينترنتي خود را منتشر کردند.
1994: ارائه اخبار بر روي اينترنت توسط خبرگزاريها، و برخي از سايت هاي اوليه خبري آغاز شد.
اول اکتبر 1994: کنسرسيوم شبکه جهاني اينترنت بنياد نهاده شد.
1995: اينترنت موضوع اصلي مذاکرات سران دولت هاي هفت کشور صنعتي در بروکسل بود.
1996: آغاز به کار سايت هاي اختصاصي خبري.
1997: افشاي رسوايي جنسي کلينتون بر روي يک سايت اينترنتي خبري، براي نخستين بار اهميت اين رسانه تازه در خبررساني را براي همگان آشکار ساخت.
1998: سرويس هاي اي ميل و پيام برهاي مجاني. و لپ تاپ هاي قابل حمل عموميت يافتند.
2002: گسترش تلويزيون اينترنتي.
2004: گسترش مفهوم شبکه هاي تعاملي و وب 2.
2007: بهره وري بيش از يک ميليارد و سيصد ميليون نفر از اينترنت.

اينترنت در ايران

آغاز اينترنت در ايران به سال 1370 بازمي گردد که سازمان صدا و سيما، شبکه داخلي خود را براي واحد مرکزي خبر راه اندازي کرد، اما مفهوم واقعي اينترنت، دو سال بعد يعني همزمان با عموميت يافتن اينترنت در جهان توسطمرکز تحقيقات فيزيک نظري آغاز شد که به تدريج امکان استفاده از اي ميل و اينترنت را در اختيار دانشجويان برخي از دانشگاه ها قرار داد.

در سال 1373 موسسه ندارايانه به عنوان اولين شرکت ارائه دهنده خدمات اينترنتي در ايران آغاز به کار کرد، در همين سال نخستين وب سايت هاي فارسي زبان متولد مي شوند. در سال 1374 سازمان صدا و سيما، سايت واحد مرکزي خبر را براي انتشار اخبار راه اندازي کرد، و روزنامه همشهري به عنوان اولين روزنامه اينترنتي بر روي اينترنت منتشر شد. خبرگزاري ايرنا سايت اينترنتي خود را به تدريج راه اندازي کرد. در همين سال مسئوليت نظارت بر اينترنت توسط مجلس شوراي اسلامي به شرکت مخابرات سپرده شد.

در سال 1376 شمار موسسات دولتي و خصوصي مجهز به خطوط اينترنتي افزايش مي يابد اما استفاده از اينترنت براي همگان هنوز فراگير نشده است. در سال 1377 پروژه يونيکد فارسي آغاز مي شود

در سال 1380 بهره برداري از اينترنت براي مصارف خانگي با خط تلفن عموميت يافته، آمارها حاکي از وجود حدود ده ميليون کاربر اينترنت در کشور است و بهره برداري از خطوط فيبرنوري آغاز می شود.

از سال 1380 تا کنون بر اساس آمارهاي رسمي شمار کاربران اينترنت در ايران به بیش از بيست ميليون نفر رسيده و شمار سايت هاي فارسي در اينترنت از يک ميليون سايت تجاوز کرده است که بيش از شصت و پنج درصد آنها وبلاگ يا سايت هاي شخصي هستند، با اين حال سرعت اينترنت در ايران تغيير چنداني نکرده است و اتصال " دايل آپ " همچنان عمده ترين وسيله برقراري ارتباط است.

انقلاب نوین اطلاعاتی

دودهه قبل واژه اي وارد فرهنگ ارتباطات و اطلاعات شد كه غريب مي نماياند." انقلاب ارتباطات و اطلاعات"، بسياري كه از اين واژه استفاده مي كردند، چندان به معناي دقيق اين واژه آگاه نبودند ـ يعني     نمي دانستند كه در پي طرح و تثبيت انقلاب اطلاعات و ارتباطات، چه تغييري در زندگي بشر رخ مي دهد. تئوريسين هاي علوم ارتباطات براي بيان اهميت اين انقلاب كه ـ پس از انقلاب هاي اقتصادي و صنعتي و سياسي و فرهنگي ـ مدعي تحولات زيربنايي بود، اعلام كردند، انقلاب ارتباطات و اطلاعات، مبانی قدرت را جابجا می کند. به اين معنا كه تا قبل از رنسانس در غرب، مبناي قدرت، قهر و سلطه بود و هركس زورش بيشتر، قدرتش بيشتر. پس از آن مبناي قدرت زمين شد، و ما شاهد بروز فئوداليسم بوديم.  ولي در پي انقلاب صنعتي اول و دوم در قرون 18 و 19،  مبناي قدرت از زمين، به ابزار توليد و سرمايه منتقل شد و تا سالهاي پس از جنگ دوم، ابزار توليد و جنگ افزارهاي نظامي، مبناي قدرت را تشكيل مي دادند و جنگ سرد آمريكا و شوروي نيز برسر اين دو موضوع بود، اما از اواخر دهه 70 ميلادي و با ظهور اينترنت هاي اوليه و انقلاب در فناوري اطلاعات و ارتباطات، صحنه جهاني تغييراتي بزرگي را شاهد بود و مقوله اي به نام رسانه وارد معادلات قدرت شد.

تئوري های رسانه و قدرت 
با ظهور و مانور رسانه ها در زندگي بشر اعم از رسانه هاي تصويري، صوتي، نوشتاري و در اين اواخر چند رسانه اي ها، حداقل 3 تئوري درخصوص رابطه رسانه ها با قدرت مطرح شده است:
1- رسانه به مثابه ابزار: 
براساس اين تئوري، رسانه ها به ابزاري در دست سياستمداران و صاحبان كمپاني هاي بزرگ اقتصادي تقليل يافتند. در اين رويكرد رسانه ها به خاطر پرهزينه بودن اداره آنها گريزي جز تن سپردن به منافع و مصالح اصحاب و ارباب قدرت ندارند، هرچند سعي مي كنند خود را مستقل نشان دهند. از اين جهت طرفداران اين نظريه، هر رسانه اي را ارگان نهاد و دستگاهي مي دانند و آن را به جايي منسوب مي سازند. بعنوان مثال، وقتي مي گويند روزنامه نيويورك تايمز ،حتماً‌ قيد وابسته به دموكراتها در آمريكا را ذكر مي كنند، يا وقتي نحوه سخن فاکس نیوز، مي شود،  قيد تلويزيون دولتي گنجانده مي شود. 
2- رسانه فعال مايشاء: 
در اين تئوري، رسانه فعال مايشاء، تلقي مي شود . يعني صاحب قدرت و اراده كامل براي توليد، انتقال و القاي پيام. طرفداران اين نظر، گاهي چنان به قدرت رسانه ها باور دارند، كه گويي همه عالم خلق شده است كه اين رسانه باشد، و به اظهار نظر و موضع گيري درقبال مسائل بپردازد. و گويي تنها اين رسانه ها هستند كه مي توانند مشكل يابي و گره گشايي كنند، و به عبارت ديگر رسانه ها حلقه مفقوده زندگي بشر هستند. 
3- نظريه تعاملي قدرت و رسانه: 
در پي طرح و منطقي جلوه گر شدن نقاط ضعف دو تئوري مذكور، تئوري سومي مطرح شد، كه بر رابطه تعاملي و دو جانبه قدرت ( اعم از سياسي، اقتصادي، فرهنگي، نظامي ) و رسانه تاكيد مي كند. به اين معنا كه رسانه چون توليد كننده و رساننده پيام است، در خلأ به توليد و پردازش پيام، نمي پردازد،  بلكه ضمن داشتن اهداف و تقيد، به رسالتهاي خود -  هم مادي و هم ارزشي - از ارباب قدرت و مصالح و منافع آنها تأثير پذير است. رسانه، ضمن اينكه مزدور و سرسپرده ارباب قدرت نيست، در عين حال سرجنگ و ستيز هم با چارچوب هاي موجود ندارد. و البته به ميزاني كه آگاهانه و مستقل تصميم گيري مي كند، و در تصميم سازي ها ايفاي نقش مي نمايد، قدرتمند است. امروزه تئوري سوم يا نظريه تعاملي قدرت و رسانه تقريباً فراگير شده و جامعيت يافته است.

     استفاده از فنون تعاملی، در همه رسانه‌های ارتباطی، گسترش فراوانی پيدا کرده است. هرچند حتی روزنامه‌های چاپی نيز از اين تکنيک‌ها بهرمند می‌شوند، اما بيشترين بهره را در اين ميان، رسانه‌های تحت وب می‌برند. چرا که اينترنت، امکاناتی را در اختيار رسانه‌ها قرار می دهد که از ابزارهای تعاملی، بهره ببرند.

      جنت شافر، از چهره های شاخص روزنامه نگاری تعاملی می‌گويد: "در زمانه ای که مشکلات اقتصادی گلوی رسانه‌ها را فشار می‌دهد، روزنامه نگاری مدنی، کورسوی اميدی را نشان می‌دهد که رسانه‌ها با اتکا به فناوری‌های نوين می‌توانند وضعيت را بهتر کنند."  او پيشنهاد می‌دهد که رسانه‌ها، مخاطبان را درگير کار توليد محتوا کنند و حتی يک اتاق خبرمدنی (Civic Newsroom) تشکيل دهند. اين اتاق خبر، مخاطبان را تشويق می کنند که در انتشار يک نشريه، سهيم شوند و آن را جزئی از علاقه‌مندی های خود بدانند. دنيای جذاب سايت‌های اينترنتی و چند رسانه ای ها، باعث شده که هر روز مخاطبان بيشتر به اين سمت کشيده شوند و آگهی های بازرگانی کم کم از صفحات کاغذی روزنامه ها به صفحات اينترنتی منتقل می‌شود. در اين ميان سردبيران و روزنامه نگاران احتياج دارند راه‌هايی را بياموزند که ارتباط با مخاطب را تسهيل کند و مخاطبان را به جای يک مصرف کننده محتوا به توليدکننده، تبديل کنند.يكي از راههايي كه امروز به عنوان راه حل براي جذب مخاطب پيشنهاد مي‌شود اين است كه مديران رسانه، هرچه بيشتر، رسانه‌هاي خود را با سطح سليقه عمومي هماهنگ كنند. اين مسئله احتياج به تعامل با مردم و انجام نظرسنجي‌هاي گوناگون دارد.

  یک موسسه در آمریکا از ۱۰ سردبير روزنامه ، نظرسنجي كرده است و ۹ نفر از آنها گفته‌اند كه آينده اقتصادي رسانه‌ها به ميزان تعامل و ارتباط با جامعه بستگي دارد.اين يكي از چالش‌هاي پيش روي روزنامه نگاري است. گروهي معتقدند كه وظيفه يك رسانه‌ آگاهي دادن و اطلاع رساني به مخاطبان خود است و ممكن است لزوما مخاطب عام، تمایلی به دريافت اينگونه اطلاعات نداشته باشد، و بخواهد اطلاعاتي عام و اغلب سرگرم كننده در اختيار داشته باشد. اما روزنامه نگار متعهد به جامعه، وظيفه دارد اطلاعاتي را در اختيار او قرار دهد كه، بيشتر به حيات و آينده جامعه مربوط است.

اين دسته از روزنامه‌نگاران معتقدند مردم و مخاطبان يك رسانه، به علت آنكه در جريان مسائل مهم جامعه قرار ندارند، شاید تمايلي به مسائل اجتماعي جامعه نشان ندهند، اما روزنامه نگاران وظيفه دارند، بي‌توجه به سليقه مخاطب، او را متوجه مشكلات جامعه بكنند. اين عقيده در ميان روزنامه نگاران نسل قديم در همه نقاط دنيا رايج است. 
نشریات اینترنتی میزبان همه کسانی هستند که علاوه بر اطلاع گیری، سودای شرکت فعال در تولید نشریه و حضور خلاق در رابطه ای زنده و متقابل، و چند جانبه را در سر دارند. به دیگر زبان روزنامه نگاری سایبر خیابانی دوطرفه است. امکان ارسال فایل، گذاشتن نظرات و یا ارسال نامه های الکترونیک از ابزارهای تعامل در این نوع از رسانه ها است.  

 

    سایبرنتیک( (  CYBERNETES

  سایبرنتیک یک علم بین رشته ای بوده و از این رو که به عنوان یک علم، ماهیت مستقلی ندارد، نمی توان برای آن حیطه خاصی را در نظر گرفت و تعریفی مشخص ارایه داد . به هر حال موضوع سایبرنتیک مطالعه و بررسی ماهیت کنترل ارگانیسم های زنده ، مانند انسان ، حیوان و حتی بافت های موجودات زنده و ماشین هاست . توجه به این نکته که ذاتا ماهیت کنترل ناشناخته و از دیدگاه علوم مختلف دارای تعاریف متفاوتی است، هرچه بیشتر، اهمیت سایبرنتیک را بر ما روشن می کند . به طور مثال کنترل از دیدگاه فیزیکدانان، بررسی نیروهای موجود در طبیعت است، که بر اشیاء و موجودات اثر گذار هستند، ولی از دیدگاه یک فیزیولوژیست اعصاب، ماهیت کنترل،  می تواند مطالعه بر روی مغز و اعصاب سمپاتیک باشد، و از دیدگاه یک جامعه شناس، می تواند، کنترل جمعیت و یا کنترل جنایت و بزهکاری باشد!!                

  در سال 1948 ریاضی دان برجسته " نوربرت واینر" که از اولین دانشمندان درگیر در مبحث سایبرنتیک بود ، در کتابی تحت عنوان "سایبرنتیک و کنترل در ارتباط بین حیوان و ماشین" به طور رسمی سایبرنتیک را به جهان دانش معرفی کرد . کلمه سایبرنتیک ریشه ای یونانی داشته و از لغت KUBERNETES به معنای "سکاندار"  گرفته شده که مورب آن   CYBERNETES در زبان انگلیسی است.

     ويژگي هاي نوين وسايل ارتباط جمعي

1- تعاملي بودن (Interactivity):

اين ويژگي كه بر رابطه دو سويه مخاطب و رسانه شكل گرفته و قوام يافته، خدشه اي اساسي بر تئوری دوم "رسانه و قدرت"  - که ذکر آن رفت -  وارد كرد، كه مدعي بود،  رسانه ها، عامل اصلي تغييرات هستند و مخاطبان تنها تأثيرپذير هستند. براساس اين ويژگي امروزه رسانه ها به مخاطب، به عنوان يك واقعيت جهت ساز، نگاه مي كنند، يعني به علائق وسلائق مخاطبان نه تنها اهميت مي دهند، بلكه برنامه ريزي هاي خود را براين اساس سامان مي دهند. يعني حتي اگر قصد ايجاد تغييرات در مخاطب را دارند، از مجراي نياز مخاطبان، عبور مي كنند. شدت و حدت تعاملي بودن در رسانه هاي جهان، متفاوت است. نبايد از اين مهم غافل بود، رسانه هايي كه كاملاً مطيع خواسته ها و تمايلات مخاطبان هستند، در طول زمان به ورطه لودگي، سطح نگري و حتي ابتذال مي افتند. بعضی از شبكه هاي ماهواره و اينترنت، مطيع و سرسپرده تامين يكي از سطحي ترين نيازهاي مخاطبان، يعني نيازهاي جنسي هستند، ولي آيا كسي امروز در دنيا وجود دارد كه اين شبكه ها را موفق در جذب مخاطب معرفي كند؟ به عبارت ديگر تعاملي بودن در رسانه ها، موجب تغيير سمت و سوي رابطه مخاطب و رسانه نشده است. يعني از جهت گيري رسانـه به مخاطب، تبـديل به جهت گيـري مخاطب به رسانه نشـده است. بلكه دوسويه و دو جانبه است. عدم درك درست رابطه تعاملي رسانه و مخاطب، موجب انحرافات بزرگي در سطوح تصميم گيري هاي خرد و كلان رسانه اي شده است.

دوسویه گی در اینترنت
 ویژگی دوسویه گی ، تعامل یا کنش و واکنش متقابل در رسانه های سایبر به یک فرمت ویژه دلالت می کند.دست اندرکاران رسانه های سنتی مکتوب - تصویری وصوتی – همه، میزبانان، مدیران، سیاستگزاران، کارکنان ومدعوینی هستند که برای این، یا آن گزارش و موضوع دعوت شده اند. اما نشریات اینترنتی میزبان همه کسانی هستند که علاوه بر اطلاع گیری، سودای شرکت فعال در تولید نشریه و حضور خلاق در رابطه ای زنده و متقابل و چند جانبه را در سر دارند.در هر حال، ویژگی تعامل یا کنش و واکنش متقابل و دوسویه در رسانه های سایبر، آشکارا به یک فرمت ویژه دلالت می کند، به فرمتی که اکنون کاملا بر این نوع از رسانه ها غلبه یافته است. و در ادبیات رایج بین سایبر ژورنالیست ها به آن فرمت دو سویه می گویند. شش سطح دوسویه گی مورد استفاده درروزنامه نگاری سایبر، که  در سال 1989، توسط "کری هیتر" شناسایی شد:

 سطح اول: امکانات جست وجو: عبارت است از پیچیدگی انتخاب موجود یا داشتن امکانات بیشتر جست وجو در حوزه های مورد نظر مخاطب.

سطح دوم: درصد تلاش کاربران. تلاشی است که کاربران باید اعمال کنندکه در واقع معرف درصد تلاش کاربرنسبت به درصد تلاش سیستم است. در این رابطه کاربر نباید تلاش فراوانی به خرج دهد، او صرفا درخواست تماشای صفحه را برای رسانه سایبر منتقل می سازد و هرچه تلاش مخاطب برای کسب اطلاعات مورد نظر کمتر باشد، رسانه مورد استفاده او سایبرتر است.

سطح سوم: پاسخ دهندگی. پاسخ دهندگی در رسانه های سایبر صرفا با اتکا بر انسان نیست، کامپیوترها هم در این پاسخ دهندگی نقش هایی را برعهده می گیرند. اوج دوسویه گی رسانه های سایبر همین تلفیق نقش های ارتباطی انسان و ماشین در فرآیند ارتباط است که در عمل به دوسویه گی هوشمند می انجامد.

سطح چهارم: تسهیل ارتباطات بین فردی. که همان استفاده از فروم های بحث و چت روم های زنده جزو موارد رایج در رسانه های سایبر است.
سطح پنجم: سهولت در افزایش اطلاعات. این حالت دوسویه گی در واقع خاص رسانه های سایبر است که در آن مخاطب در نقش سردبیر، (خبرنگار و یا گزارشگر) وارد عمل می شود و به اطلاعات رسانه سایبری که درحال مطالعه آن است می افزاید. برخی از مواردی که رسانه های سایبر امکان افزودن اطلاعات را در آنها به مخاطبان خود می دهند از این قرار است: افزودن صفحات وب، صفحات ویژه و سرگرمی، اعلام خبرهای تولدها، ازدواج ها و مرگ ها، نوشتن نقد فیلم و نمایشنامه و بالاخره نوشتن خبرها وگزارش های فرهنگی و سرگرم کننده.

سطح ششم: نظارت بر کاربرد سیستم. رسانه های سایبر امکان نظارت برکاربرد سیستم خود را ایجاد می کنند تا از سلائق یکایک مخاطبان خود نیز مطلع باشند. حتی برخی از رسانه های سایبر امکان افزودن اظهار نظر مخاطبان را نیز در ذیل گزارش های اصلی ایجاد کرده اند. بی بی سی در زمینه ویژگی تعامل یا دوسویه گی می گوید: در میان فعالیت های فرهنگی، روزنامه نگاری، بیش از هرعرصه دیگر از تحولات تکنولوژیک به ویژه در زمینهاطلاع رسانی تأثیر می گیرد. اینترنت، مهمترین دستاورد انقلاب ارتباطات، به پیدایش روزنامه نگاری اینترنتی انجامید و رابطه نشریه و خواننده، رابطه رسانه صوتی و تصویری و مخاطب را از رابطه یک سویه به رابطه ای متقابل و میان کنشی ارتقا داد.

 در جمع بندی ویژگی دوسویه گی می توان گفت که به طور کلی سه نوع تعامل یا کنش و واکنش متقابل و دو سویه گی در رسانه های سایبر به چشم می خورد: تعامل جست وجوگرانه، تعامل کارکردی و تعامل انطباقی که می توان آنها را به این شکل معرفی کرد:

تعامل جست وجوگرانه: تعامل جستجوگرانه مثل رفتن به صفحه بعد با دکمه برگشت در مرورگر (که این جست وجوگری به عنوان گونه ای از دوسویه گی را باید به عنوان اساس تحرک بسیار راحت مخاطب در سایت در نظر گرفت)
تعامل کارکردی: مثل دریافت یا ارسال اتوماتیک پاسخ نامه های الکترونیک.
تعامل انطباقی: مثل امکان استفاده از فروم و چت روم ها.

    نقش‌ رايانه‌ها در شبكه‌هاي‌ ارتباطي‌ باعث‌ شده‌ است‌ تا مردم‌ قدرت‌ ارتباطي‌ را از رسانه‌ها ، پس‌ بگيرند. اين‌ امر به‌ معني‌ اين‌ است‌ كه‌ قدرت‌ارتباطي‌ از حالت‌ »محدود به‌ گسترده‌« (يك‌ منبع‌ براي‌ همه‌ مخاطبان‌)، به‌ حالت‌ »گسترده‌ به‌گسترده‌« نقل‌ مكان‌ كرده‌ است‌. فناوري‌هاي‌ نوين‌ ارتباطي‌ در حال‌ قدرت‌ بخشيدن‌ به ‌مخاطبان‌ هستند. اين‌ فن‌آوري‌ها موجب‌ شده‌اند تا مخاطبان‌، كنترل‌ فعال‌تري‌ را بر جريان‌هاي‌اطلاعات‌ اعمال،‌ و رفتارهايي‌ را نيز به‌ جريان‌هاي‌ رسانه‌يي‌ تحميل‌ كنند.

2- جمع زدايي و تخصصي شدن: 
زماني سخن از داشتن و نداشتن راديو و تلويزيون و روزنامه صبح و عصر بود ولي امروز سخن از شبكه اختصاصي و روزنامه تخصصي است. زماني مردم همگي بيننده يك كانال تلويزيوني بودند و همه اعضاي خانواده يك روزنامه را مي خواندند. اما امروز پدر كانال يك را مي بيند، مادر كانال 2، پسر كانل 3 ، و دختر كانال 4 ، و ديگري وب گردي را ترجيح مي دهد. ضمن اينكه هريك مجله متفاوتي را آبونه هستند. زماني سخن از Broadcasting مي گفتيم ولي امروز از Narrowcasting سخن مي گوييم. پخش عمومي و فراگير به پخش خصوصي و محدود تبديل شده است. از اين رو اغلب سازمان هاي راديويي و تلويزيوني بزرگ جهان به تعريف و تحديد شبكه هاي راديويي و تلويزيوني خود پرداخته اند تا مخاطب خاصي را تعريف و با آن ارتباط برقرار كنند. در سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران ينز اين هويت گذاري صورت گرفته است شبكه 1 سيما شبكه ملي و عمومي، شبكه 2 سيما شبكه فرهنگي، شبكه 3 سيما شبكه جوان و ورزش، شبكه 4 شبكه فرهيختگان، شبكه خبر شبكه اطلاع رساني نام گذاري شده است و شبكه هاي استاني و برون مرزي و آموزش نيز تعريف و هويت خود را يافته اند. 
3ـ ناهمزماني: 
امروز مخاطبان رسانه مجبور نيستند براي تامين نيازهاي خود اعم از، تفريحي، عاطفي و احساسي، به تطبيق نيازها، با برنامه ريزي هاي رسانه مدنظر بپردازند، بلكه انتظار دارند رسانه ها براساس نيازهاي ايشان برنامه ريزي كنند. بعنوان مثال امروز شهروندان براي كسب خبر كم صبر و بي حوصله شده اند و نمي توانند چند ساعت منتظر بمانند تا از شبكه مشخصي و در ساعت معينـي به كسب خبر بپردازند، بلــكه براي رفع نياز خود به يكي از شبكه ها و رسانه ها، بويژه رسانه هاي اينترنتي مراجعه مي كنند. شايد يكي از دلايل اقبال گسترده مردم به راديو پيام و شبكه خبر سيما فاصله كوتاه بخش هاي خبري آنهاست

 

4- ظرفيت بيشتر: 
ويژگي آخري ، ظرفيت زياد و تقريباً نامحدود رسانه ها در عصر حاضر است. ظرفيت ذخيره و انتشار اطلاعات در رسانه هاي امروز با گذشته قابل مقايسه نبود. زماني براي تهيه بسته خبري، هنر سردبير، جستجوي بهتر و دقيق براي يافتن خبرهاي مورد نياز مخاطبان بود ولي امروز هنر سردبير، دروازه باني خبر و انتخاب بهترين ها از كلكسيون خبرهاي مورد نياز مخاطبان است. آنچه كه امرزو بعنوان بمباران اطلاعاتي مي شناسيم .

 علل‌ گرايش‌ به‌ رسانه‌هاي‌ سايبر
   در گرايش‌ به‌ رسانه‌هاي‌ سايبر، علت‌هايي وجود ‌ داردکه به‌ ويژگي‌هاي‌ منحصر به‌ فرد آنها بازمي‌گردد:
    1 - آزادي‌ از زمان‌ و مكان‌
    زمان‌ و مكان‌ هر دو، براي‌ رسانه‌هاي‌ سايبر نابود شده‌اند. خواننده‌ رسانه‌ سايبر هرگز منتظر ساعت‌ خاصي‌ براي‌ دسترسي‌ به‌ اطلاعات‌ باقي‌ نمي‌ماند. در واقع‌، خواننده‌ رسانه‌ سايبر به‌ محص‌ تماس‌ با رسانه‌ خود در اينترنت‌، در جهان‌ سايبر قرار مي‌گيرد و اين‌ يعني‌ دسترسي‌سريع‌ و مستقيم‌ به‌ اطلاعات‌. در ضمن‌ حتي‌ اختلاف‌ ساعت‌ با ساير كشورها هم‌ براي‌دسترسي‌ به‌ اطلاعات‌ موجود در رسانه‌هاي‌ سايبر آنها و همچنين‌ فاصله‌ مكاني‌ خواننده‌ رسانه‌ سايبر با اين‌ نوع‌ رسانه‌ها نيز هيچ‌ مفهومي‌ ندارد. اين‌ امر در مورد روزنامه‌هاي‌ سايبر به‌اين‌ معناست‌ كه‌ آنها لحظه‌ به‌ لحظه‌ در معرض‌ ديد مخاطب‌ قرار دارند و به‌ عبارت‌ بهتر، ساعت‌ انتشار براي‌ آنها (كه‌ معمولا براي‌ رسانه‌هاي‌ نوشتاري‌ حتما پس‌ از چاپ‌ شدن‌است‌)، هيچ‌ مفهومي‌ ندارد. علاوه‌ بر اين‌، براي‌ رسانه‌هاي‌ سايبر هيچ‌ مشكلي‌ از نظر توزيع‌ هم‌وجود ندارد. نه‌ برف‌، نه‌ باران‌، نه‌ كمبود وسايل‌ نقليه‌ زميني‌ و دريايي‌ و نه‌ مشكل‌ تنظيم‌ ساعت‌ارسال‌ نشريه‌ با خطوط‌ هوايي‌، هيچ‌ كدام‌، مطرح‌ نيستند.

    2 - امكان‌ دسترسي‌ به‌ ادبيات‌ جهاني‌ واژه‌ها
    وجود فرامتن‌ در رسانه‌هاي‌ سايبر از ديگر مزاياي‌ روزنامه‌نگاري‌ سايبر است‌. فرامتن‌ جذاب‌ترين‌ وجه‌ رسانه‌هاي‌ سايبر است‌. همه‌ ديده‌ايد كه‌ بسياري‌ از واژه‌ها در متون‌ اينترنتي‌، نوراني‌تر از ساير واژه‌ها هستند و يا  با رنگ‌ ديگري‌ (غالبا آبي‌) به‌ نمايش‌ درآمده‌اند.
    اگر با ماوس‌ روي‌ هر يك‌ از اين‌ واژه‌ها كليك‌ كنيم‌، آنچه‌ در عمل‌ رخ‌ مي‌دهد، دستيابي‌ به‌ادبيات‌ جهاني‌ آن‌ واژه‌ است‌. به‌ عبارت‌ بهتر، مفهوم‌ فرامتن‌ اين‌ است‌ كه‌ متون‌ در جهان‌رسانه‌هاي‌ سايبر به‌ يكديگر گره‌ خورده‌اند و زمان‌ و مكان‌ در اين‌ گره‌ خوردگي‌ نابود شده‌اند. استفاده‌ از اين‌ امكان‌ به‌ معناي‌ دستيابي‌ مخاطب‌ به‌ ادبيات‌ جهاني‌ واژه‌ است‌. به‌ ديگر سخن‌ هر واژه‌ فرامتني‌ امكان‌ دستيابي‌ شما را به‌ تمام‌ اسناد مربوط‌ به‌ آن‌ واژه‌ در سپهر رسانه‌هاي‌ سايبر فراهم‌ مي‌سازد. اين‌ امكان‌ براي‌ هيچ‌ يك‌ از روزنامه‌هاي‌ نوشتاري‌، حتي‌ در آرشيوهاي‌ خودشان‌ هم‌، متصور نيست‌ و به‌ يك‌ رؤيا مي‌ماند.

    3 - امكان‌ استفاده‌ از صدا، موسيقي‌ و تصوير ثابت‌ و متحرك‌
    از بين‌ موارد فوق‌، تنها تصوير ثابت‌ است‌ كه‌ در رسانه‌هاي‌ چاپي‌ وجود دارد كه‌ آن‌ هم‌البته‌ بدون‌ تغيير مي‌ماند و براي‌ هر نسخه‌ روزنامه‌ هم‌ ثابت‌ است‌. اما در رسانه‌هاي‌ سايبر گرافيك‌هاي‌ متعدد و متحرك‌، تصاوير تغيير يابنده‌، صدا و موسيقي‌ به‌ كمك‌ خبرها، مقاله‌ها و گزارش‌ها مي‌آيند تا تاثيرگذاري‌ مطلب‌ به‌ اوج‌ خود برسد و كاربران‌ رسانه‌هاي‌ سايبر به‌هيچ‌ وجه‌ احساس‌ خستگي‌ نكنند.
    4 - امكان‌ ارتباط‌ بي‌ واسطه‌
    يكي‌ ديگر از ويژگي‌ها و مزاياي‌ رسانه های سايبر اين‌ است‌ كه‌ بين‌ توليدكننده‌ و مصرف‌كننده‌ يا همان‌ رسانه‌ و مخاطب‌، هيچ‌ واسطه‌يي‌ وجود ندارد و اين‌ چيزي‌ شبيه‌ به‌ارتباط‌ چهره‌ به‌ چهره‌ است‌. به‌ عبارت‌ بهتر، هر دو طرف‌، هميشه‌ به‌ هم‌ دسترسي‌ دارند و امكان‌ پس‌فرست‌ هم‌ بطور لحظه‌ به‌ لحظه‌ براي‌ طرفين‌ موجود است‌.
    5 - امكان‌ كنش‌ و واكنش‌ دوسويه‌
    يكي‌ از هيجان‌انگيزترين‌ ويژگي‌هاي‌ رسانه های سايبر، دوسويه‌ بودن‌ آنها‌ است‌. همان‌طور كه‌ سير اطلاعات‌ از سوي‌ رسانه سايبر امتداد مي‌يابد، مسير ديگري‌ هم‌ براي‌مخاطب‌ هست‌ تا اطلاعات‌ خود را براي‌ رسانه‌ ارسال‌ كند. امكان‌ ارسال‌ پرونده‌ (فايل‌) و يا ارسال‌ نامه‌ الكترونيکی‌ از ابزارهاي‌ تعامل‌ در اين‌ رسانه‌هاست‌.

    6 - امكان‌ شخصي‌ شدن‌
    روزنامه‌هاي‌ سايبر حتي‌ مي‌توانند براي‌ يك‌ نفر انتشار يابند. شما مي‌توانيد به‌ روزنامه‌خود دستور بدهيد كه‌ چه‌ نوع‌ اطلاعاتي‌ را در اختيارتان‌ قرار دهد و چه‌ نوع‌ اطلاعاتي‌ را دراختيارتان‌ قرار ندهد. اين‌ كار البته‌ به‌ برنامه‌نويسي‌ دقيق‌ و پويا نياز دارد. در اين‌ حالت‌، كاربر رسانه‌ سايبر به‌ جاي‌ دريافت‌ كل‌ مطالب‌، فقط‌ مطالب‌ سفارشي‌ خودش‌ را دريافت‌ مي‌كند.
    7 - رفتارهاي‌ افقي‌ و بدون‌ سلسله‌ مراتب‌
    مرور ادبيات‌ و همچنين‌ مرور نظريه‌هاي‌ ارتباطي‌ نشان‌ مي‌دهد كه‌ ارتباط‌ جمعي‌ از آغاز، حالتي‌ يكطرفه‌ و عمودي‌ داشته‌ است‌. از مدل‌هاي‌ ارتباطي‌"  شانون‌ و ويور"  تا نظريه‌" گلوله‌هاي‌ جادويي"‌، همه‌ و همه‌ جريان‌هايي‌ يكطرفه‌ بوده‌اند. حال‌ آنكه‌ در رسانه‌هاي‌ سايبر، گيرنده‌ يك‌ مشاركت‌گر فعال‌ است‌ كه‌ مثل‌ فرستنده،‌ در توزيع‌ اطلاعات‌ شركت‌ دارد. به‌ نظر مي‌رسد كه‌ اين‌ ويژگي‌ منحصر به‌ فرد، بخوبي‌ معرف‌ چالش‌هاي‌ موجود در برابر رسانه‌هاي‌ نوشتاري‌ سنتي‌ باشد، اما اتفاق‌ مهم‌ روز، اين‌ است‌ كه‌ خود رسانه‌هاي‌ سايبر نيز اكنون‌ در جهان‌ پرتكانه‌ سايبر، در برابر چالش‌ تازه‌يي‌ قرار گرفته‌اند. آنها اكنون‌ با يك‌ رقيب‌ از جنس‌ خودشان‌ مواجه‌ شده‌اند: وبلاگ‌
    وبلاگ‌ها جديدترين‌ روزنامه‌نگاري‌ سايبر
    وبلاگ‌ها به‌ مثابه‌ سايت‌هايي‌ ساده‌ و كاملا شخصي‌، آميزه‌هايي‌ هستند از خبرهايي‌ درباره‌ خودمان‌ و خبرهايي‌ درباره‌ ديگران‌ و اظهارنظرهايي‌ درباره‌ مسائل‌ روز در زمينه‌هاي‌ گوناگون‌ و يا آميزه‌يي‌ از خاطرات‌ روزمره‌ افراد.
    وبلاگ‌ها شكل‌ بسيار مدرن‌تر و امروزي‌تر پديده‌يي‌ هستند كه‌ به‌ "نشر روميزي‌"  معروف‌شد. وبلاگ‌ها طلايه‌دار نشر يك‌ نفره‌ يا نشر با يك‌ كليك‌ هستند. شايد باور كردنش‌ مشكل‌ باشد، ولي‌ در وبلاگ‌نويسي‌، واقعيت‌ اين‌ است‌ كه‌ دكمه‌يي‌ را مي‌فشاريد و يك‌ متن‌ در جهان‌ متون‌، متولد مي‌شود. يك‌ متن‌ تازه‌ به‌ دنيا مي‌آيد و يك‌ امكان‌ انتخاب‌ براي‌ مخاطبان‌ بيشتر مي‌شود و يا بهتر بگوييم‌، يك‌ زاويه‌ ديد تازه‌ در كنار هزاران‌ هزار زاويه‌ ديگر قرار مي‌گيرد.
       وبلاگ‌ها واقعا شبيه‌كندوي‌ عسل‌ هستند و وبلاگ‌نويس‌ها كه‌ حالا در جهان‌ پر ترافيك‌ اينترنت‌ به‌ آنها بلاگر مي‌گويند، زنبورهايي‌ هستند كه‌ مي‌كوشند هر روز شهدي‌ را به‌ كندو بياورند، بگذريم‌ كه‌بعضي‌ از اين‌ زنبورها هم‌ نه‌ شهد، كه‌ گاه‌ زهر مي‌آورند. ولي‌ خوشبختانه‌ در اين‌ سوپرماركت‌ جهاني‌ معاني‌، انتخاب‌ها هم‌ گسترده‌ است‌، پس‌ بايد دقت‌ كرد تا محصول‌ خوب‌ خريد.

نتیجه گیری:

با توجه به ویژگی های منحصر به فرد و امکانات بیشماری که  شبکه جهانی اینترنت(WWW)، جهت انتقال پیام و اطلاع رسانی ، برای جوامع امروزی برقرار کرده ، و از آنجا که ما ایرانیان، پیشگام پست و اطلاع رسانی به معنای واقعی بوده ایم، امروزه نیز با بهره گیری از بستر های ایجاد شده، باید در دنیای اطلاع رسانی، فعالیت شایسته داشته باشیم و نگذاریم میراث کهن بیست و پنج و نیم قرنی از دست برود و دیگران در آن پیشرو باشند. هرودوت، مورخ یونانی قرن چهارم پیش از میلاد، چنین نوشته است: (( نه برف، نه باران، نه گرما، نه تاریکی شب، هیچ یک مانع چاپارهای ایرانی نمی شود و هیچ یک در رساندن پیام از این سو به آن سوی کشور خلل ایجاد نمی کند.)). ارتباط ویژگی های مطرح شده توسط این مورخ، و ویژگی های نوین  وسایل ارتباط جمعی و علل گرایش به رسانه های سایبر، که در سطور گذشته ذکرشد ، ما را به تفکر وامی دارد که، بعد از گذشت چندین قرن، مباحث بنیادی اطلاع رسانی به شکل جدید و در قالب اینترنت، ظاهر شده است، این  مسئله باعث تلاش مضاعف در جهت تاثیرگذاری رسانه های ایرانی در سپهر رسانه ای موجود در خصوص تولید علم و اطلاع رسانی به موقع می شود.

 

منابع و ماخذ:

1- منتظر قائم،م(۱۳۸۱) دموکراسی دیجیتالی،نامه علوم اجتماعی ،شماره ۱۹ ، سایت آینده نگر، 1385

2- سایبرنتیک چیست؟  مترجمان: حمیدرضا جمالی مهمونی،  سعید اسدی، سایت آینده نگر، 1386

3- شکرخواه، یونس، دوسویه گی اینترنت، سایت بازیاب، 2 اردیبهشت 1387

4- الویری، احترام، تاریخچه اینترنت و جامعه اطلاعاتی، سایت آینده نگر، 7 بهمن 1387

5- ضیایی پور، حمید، درباره راه اندازی رادیو اینترنتی صدا و سیما، سایت خبرنگار، بهمن 1386

6 – دبیری مهر، امیر، تاثير رسانه ها بر روابط بين الملل، باشگاه اندیشه، 1385

      7 – محمدی فر، محمدرضا، مبانی نمایه سازی ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1381