شورای امنیت روسیه « نقشه عمل» در صورت کمبود جهانی آب شیرین را طراحی می کند. دو میلیارد نفر از ساکنان زمین با کمبود آب شیرین مواجه هستند. روس ها در بین آنها نیستند. اما کمبود شدید منابع آب آشامیدنی در جهان، روسیه را وادار می کند تا از همین حالا به طراحی استراتژی « امنیت آبی» بپردازد.
شورای امنیت روسیه « نقشه عمل» در صورت کمبود جهانی آب شیرین را طراحی می کند. دو میلیارد نفر از ساکنان زمین با کمبود آب شیرین مواجه هستند. روس ها در بین آنها نیستند. اما کمبود شدید منابع آب آشامیدنی در جهان، روسیه را وادار می کند تا از همین حالا به طراحی استراتژی « امنیت آبی» بپردازد.
مبارزه بر سر ذخایر انرژتیک در آینده نزدیک می تواند به مبارزه بر سر آب مبدل شود. طی دو سال اخیر، بیش از 20 میلیون نفر در جهان، محل زندگی خود را به علت کمبود آب آشامیدنی تغییر داده اند. «مهاجرت آبی» بیش از مهاجرت به لحاظ درگیری های نظامی صورت گرفته است. بدین ترتیب، خطر « جنگ آبی» واقعی تر می گردد.
آندری ووینوف، طراح پروژه « نقشه آب روسیه» در این رابطه گفت: سازمان ملل پیش بینی می کند که درگیری مشابه، پس از 30-25 سال رخ خواهد داد. منابع تشنج در این زمینه دو منطقه خواهد بود، آفریقا و خاور نزدیک. اگر در آفریقا، منطقه ای فقیر، مسأله شدید و حاد است، در منطقه خاور نزدیک، این وضع از حالت انفجاری تر برخوردار است. کشورهای بسیاری با شیرین سازی آب دریا نیازهای خود را تأمین می کنند که پروسه فوق العاده گرانی است. منابع دائمی آب شیرین به قیمت طلاست. متأسفانه در کشورهایی که مشکل کمبود آب وجود ندارد، آلودگی آبها مشاهده می شود.
الکساندر گلفان، مدیر انستیتوی مسائل آب آکادمی علوم روسیه در اینباره گفت: وضعیت در رابطه با کمبود آب هر چه حادتر می شود. به این دلیل از «بحران آبی» صحبت می شود.
روسیه و کانادا و برزیل از لحاظ ذخایر آب شیرین از وضعیت بسیار خوبی برخوردارند. در صورت برخورد صحیح ، آنها می توانند جهانیان را نجات بدهند. آنها می توانند بخش عمده تولیداتی که نیاز به آب زیاد دارد، مثلاً تولید پنبه و یا اسید نیتریک را به عهده بگیرند. در عین حال نباید اکولوژی و نسل آینده فراموش شود.
ویکتور دانیلوف – دانلیان مدیر انستیتوی مسائل آب گفت: مقدار باران در روی زمین با روندی کند رو به افزایش است، کمبود آب آشامیدنی در جهان بطور کلی افزایش می یابد، اما در روسیه کاهش نشان می دهد.
ویکتور دانیلوف – دانلیان مدیر انستیتوی مسائل آب گفت: مقدار باران در روی زمین با روندی کند رو به افزایش است، کمبود آب آشامیدنی در جهان بطور کلی افزایش می یابد، اما در روسیه کاهش نشان می دهد. به عقیده دانشمند روسیه، گرم شدن اقلیم، باعث بخار شدن آب از سطح اقیانوس شده و این امر موجب افزایش مقدار باران می شود. این افزایش توسط نظارت های علمی به ثبت می رسد، هر چند هنوز نمی توان گفت که مقدار آن قابل ملاحظه است.
از جمله به این دلیل، گرایش عمومی ذخایر آب شیرین در روسیه افزایش می یابد. بدیگر سخن، تقریباً مقدار آب همه رودهای موجود در کشور افزایش نشان می دهند. به گفته این دانشمند، روسیه در شرایط بمراتب بهتری در مقایسه با دیگر کشورها قرار دارد، یعنی وقتی بطور کلی در جهان کمبود آب شیرین افزایش می یابد. به گزارش سازمان ملل متحد، در حال حاضر، دو میلیارد و هشتصد میلیون نفر، یعنی 40 درصد ساکنان روی زمین، به نوعی با کمبود آب شیرین دست بگیربان هستند و بیش از 1 میلیارد و 200 میلیون نفر از ساکنان زمین با کمبود فیزیکی ذخایر آب شیرین روبرو هستند. برای نمونه 75 درصد آب رودخانه ها برای نیازهای گوناگون مصرف می شود و این در حالی است که همانا این رودخانه ها که ذخیره سالانه آنها 47 هزار کیلومتر مکعب است مهمترین منبع آب شیرین به حساب می آیند.
بطور متوسط در روی زمین برای هر یک از ساکنان زمین تا 499 مترمکعب آب در سال لازم است. حم کل مصرف جهانی اب به 4/1ذخایر آب زمین نزدیک می شود که می توان از آن استفاده کرد. بنا به محاسبات دانشمندان، حدوداً تا سال 2030 بر روی گرافیک شرطی دو نمودار ظاهر خواهد شد که یکی نمایانگر ذخایر قابل دسترسی آب است و دیگری افزایش مصرف در مقیاس جهانی را نشان خواهد داد. از آنجا که نمی توان بیش از ذخایر موجود آب شیرین، آن را مصرف کرد، می توان در انتظار بروز مسائل جدی در حول این کمبود بود. به این دلیل کمبود آب در مقیاس جهانی برای مدت طولانی ادامه خواهد داشت.
دانشمند روسیه معتقد است که کشورهای پیشرفته می توانند راه برون رفتی بیابند و نیازی نیست که بر سر این مسأله با هم درگیر شوند. حتماً راه خروجی یافت خواهد شد.
دانشمند روسیه در خاتمه گفت: در این زمینه نیز روسیه از ورق خوبی برخوردار است، ما بمراتب بهتر از تعداد زیادی از کشورها مجهز به پرسونل متخصص و فناوری هستیم و علاوه بر آن، ما از آب زیادی برخورداریم. كل آب موجود در كره زمین ۱۳۸۶ میلیون كیلومتر مكعب است، كه در سه لایه : اتمسفر (بالای زمین ) ، بیوسفر یا زیست كره (روی زمین) ، لیتوسفر یا سنگ كره (زیرزمین) ، دیده می شود. اتمسفر: در لایه بالایی یا اتمسفر، ابرها، جلوه وجود آب هستند. این آب ناشی از حركت رطوبت ، تراكم و تبرید است . آب به صورت رطوبت حتی در هوای صاف و بدون ابر هم وجود دارد كه به علت تبخیر از لایه سطحی اقیانوس ها سطح خاك و تبخیر تعریق گیاهان بدست می آید.۹۰% از تبخیر جهان تنها از سطح اقیانوس ها صورت می گیرد جنگلهای جهان حدود ۸% از رطوبت را به وجود آورده و بقیه از سایر سطوح حاصل می شود. این چرخه ، مداوم ادامه دارد و حجم آن ثابت است .آبهای موجود در اتمسفر را معادل ۱۲ هزار و ۹۰۰ كیلومترمكعب تخمین زده اند كه معادل یك هزارم كل آب موجود در جهان است. این مقدار آب اگر به یك باره فرو ریزد می تواند كل سطح كره زمین، كه حدود ۵۱۶ میلیارد كیلومتر مربع است را در یك لایه به ارتفاع ۵/۲ سانتیمتری، بپوشاند. روی كره یا آب های سطحی: آبهای سطحی دنیا حدود یازده میلیون و ۶۳۰ هزار كیلومتر مكعب است . حجم آبهای شیرین كره زمین معادل ۳۵۰۳۰ هزار كیلومتر مكعب بوده كه ۲ هزار و ۱۲۰ كیلومتر آن در رودخانه ها جاری و ۱۰۲ هزار كیلومتر مكعب آن در دریاچه ها و باتلاق های محصور در خشكی ها هستند. ۲ درصد از این آب ها تنها در یك دریاچه به نام بایكال و ۲۰ درصد در دریاچه های ۳گانه آمریكا، هورون، میشیگان ، سوپریور و بقیه در دریاچه های پراكنده جهان در فنلاند، روسیه، سوئد، آلمان، سوئیس ، آفریقا و ... پراكنده اند. سهم ایران برای دریاچه های بختگان با وسعت با وسعت ۶۱۰ كیلومتر مربع فقط معادل ۹۱۵% كیلومتر مكعب ، برای دریاچه های گهر ۶ هزارم كیلومترمكعب، دریاچه تار ۷ هزارم كیلومترمكعب و دریاچه ارومیه ۵۰ كیلومترمكعب است. ملاحظه می شود كه چه حجم ناچیزی از آبهای دریاچه ای جهان، در كشور ایران وجود دارد.آبهای سطحی كه قسمتی از آبهای تجدیدشونده هستند در رودخانه های بزرگ، كوچك، دره ها و درز و شكاف كوهها وجود دارد.از میزان آب تجدیدشونده قابل استحصال در سطح جهان سالانه حدود ۵۵ درصد برای منظورهای مصرفی و غیرمصرفی استفاده می شود و بر طبق بررسی های انجام شده ظرف ۳۰ سال آینده این رقم تا حداكثر ۶۵ درصد منابع آب تجدیدشونده قابل افزایش است .همانطور كه ذكر شد حجم آب اقیانوسها معادل ۱۳۳۸ میلیون كیلومتر مكعب یا ۵/۹۷% از كل آب جهان است . آب اقیانوسها در حوالی مصب رودخانه های بزرگ شیرین تر بوده و كیفیت آب و درجه شوری آن در نواحی دورتر بدتر می شود. به عنوان نمونه شعاع تأثیر جریان های ورودی از رودخانه آمازون تا ۳۰۰ كیلومتری مصب آن كاملا مشخص بوده و به وضوح دیده می شود.علاوه بر این ، در داخل اقیانوسها، جریانهای قوی رودخانه ای وجود دارد كه می توان آنها را رودخانه های جاری در اقیانوس نامید. این جریانات كه میلیاردها مترمكعب آب در اقیانوس جابجا می كند، در چرخه هیدرولوژی و تغییر كیفیت آب در اقیانوسها بسیار مؤثرند. بزرگترین آن جریان عظیم كوروشیو در سواحل ژاپن ، است كه روزانه مساحتی در حدود ۴۰ تا ۱۲۱ كیلومتر را طی می كند. سرعت این جریان معادل ۸/۴ تا ۴/۱ كیلومتر در ساعت یا معادل حداكثر ۳۳/۱ متر در ثانیه است . قابل توجه است كه سرعت سیلاب در جریانهای رودخانه ای ، حدود ۲ تا ۵/۲ متر در ثانیه است. لیتوسفر یا سنگ كره: در داخل لیتوسفر نیز بالغ بر ۲۳ میلیون و ۴۰۰ هزار كیلومتر مكعب آب وجود دارد كه تقریبا ۴۶% آن آب شیرین و ۵۴% آن آب شور است . به عبارت دیگر حدود ۱۰ میلیون و ۵۳۰ هزار كیلومتر مكعب آب زیرزمینی شیرین و ۱۲ میلیون و ۸۷۰ هزار كیلومتر مكعب آب شور، وجود دارد. • آب های سطحی كه كمتر از ۱۰۰۰ میلیگرم در لیتر مواد حل شده داشته باشند آب شیرین نامیده می شوند. كل آبهای شیرین دنیا ۳% از كل آبهاست . بنابراین بنظر می رسد كه این مقدار آب شیرین نسبت به كل آب جهان در حد چند قطره بزرگ بیشتر نباشد!با همه این موارد، بارندگی و ابعاد فراگیر آب و همچنین توزیع منابع و مصارف آب در دنیا، یكنواخت نبوده و توزیع نامناسب مكانی و فصلی بارزی دارد. بعضی از كشورها آب تجدیدشونده بسیار بالایی دارند و بعضی دیگر از كمبود آب در رنج هستند. جزایر گرینلند در شمال غرب كانادا، ایالت آلاسكای آمریكا و گینه فرانسه به ترتیب با سرانه ای معادل ۸۵۷/۸۶۷/۱۰ مترمكعب ، ۱۶۸/۵۶۳/۱ مترمكعب و ۱۲۱/۸۱۲ مترمكعب بالاترین و كویت، نوار غزه، امارات و جزیره باهاماس و قطر به ترتیب با سرانه ای معادل ۱۰ مترمكعب، ۵۲ مترمكعب ، ۵۸ مترمكعب ، ۶۶ مترمكعب و ۹۴ مترمكعب كمترین آب تجدیدشونده را دارند.علاوه بر عوامل فوق این كمبود آب در اثر رشد جمعیت، افزایش مصارف بخش های مختلف به وجود آمده است. به عنوان مثال سرانه آب تجدیدشونده كشور ایران از ۴۰ سال قبل تاكنون از ۱۷ هزار مترمكعب در سال به ۱۹۹۰ مترمكعب كاهش یافته است . این مقوله تقریبا در تمامی سطح جهان دیده می شود. به طوری كه تنشهای اجتماعی بعدی جهان را در میزان دسترسی به آب كشورها پیش بینی می كنند.سازمانهای بین المللی و از جمله كمیسیون ملی توسعه پایدار به طور كلی و حسب گزارشهای ملل مختلف جهان را از نظر میزان منابع تجدیدشوند و تواناییهای آنها برای تجهیز منابع مالی به چهار دسته مشخص زیر تقسیم شده است: - كشورهای با درآمد سرانه بالا و تنش آبی كم - كشورهای با درآمد بالا و تنش آبی زیاد - كشورهای با درآمد كم و تنش آبی كم - كشورهای با درآمد كم و تنش آبی زیاد به این ترتیب بعضی از كشورهای خاورمیانه و آفریقا كه در دسته چهارم طبقه بندی مذكور قرار دارند، اولین قربانیان بحران آب در جهان محسوب خواهند شد.علت كاهش سرانه ها افزایش جمعیت دنیاست كه در طول قرن بیستم از ۲ میلیارد نفر به حدود ۶ میلیارد نفر رسیده است و پیش بینی می شود تا سال ۲۰۲۵ به بیش از ۸ میلیارد نفر بالغ شود با نرخ رشد موالید سه نفر در ثانیه). افزایش جمعیت از یك طرف و كاهش سرانه مصرف آب شیرین از طرفی دیگر شرایطی را فراهم آورده است كه منابع آب شیرین از یك منبع تجدیدشونده به یك منبع نیمه تجدیدشونده و میرا تبدیل شود. در حالی كه ۷۳ درصد جمعیت دنیا در كشورهای آفریقایی و آسیایی متمركز است ، سهم این دو قاره از منابع آب تجدیدشونده دنیا تنها ۴۷ درصد می باشد و قاره آسیا كه ۶۰ درصد جمعیت دنیا در آن ساكن هستند، ۳۶ درصد از منابع آب تجدیدشونده جهان را دریافت می كند یا حوزه آبریز رودخانه آمازون كه ۱۴ درصد منابع آب تجدیدشونده دنیا را شامل می شود، فقط ۴/۰ درصد جمعیت جهان را در برمی گیرد. مطالعات نشان می دهد كه تا ۱۹۹۴ ، ۸۰% از مردم آسیا و اقیانوسیه و ۸۸ درصد از مردم آسیای غربی و ۸۰ درصد مردم آمریكای لاتین و حوزه دریای كارائیب و تنها ۴۶% مردم آفریقا به آب شرب سالم دسترسی داشته اند كه می توان گفت تقریبا معادل ۱/۱ میلیارد نفر از مردم جهان از دسترسی به آب سالم محرومند. در طی سالهای ۱۹۹۰ تا ۱۹۵۰ جمعیت و مصارف آب در سطح دنیا ۲ برابر شده است و سهم مصارف شرب و صنعت از ۲۰ درصد كل مصارف به بیش از ۳۰ درصد رسیده است . در سال ۱۹۵۰ تنها ۸۳ شهر با جمعیت بیش از یك میلیون نفر در سطح دنیا وجود داشت در حالی كه در سال ۱۹۹۵ این تعداد به ۲۸۰ شهر رسیده است . این امر باعث شده كه سالانه حدود ۲ میلیون هكتار از سطح اراضی آب به دلایل مختلف كاسته شده و پیش بینی می شود رشد خالص اراضی آبی در آینده احتمالا منفی شود.سطح آب زیرزمینی نیز در مناطق وسیعی از دنیا به طور مستمر در حال افت است . سطح زیركشت غلات به ازای هر نفر در سال از رقم ۲۴/۰ هكتار در سال ۱۹۵۰ به ۱۲/۰ هكتار در سال ۱۹۹۶ كاهش پیدا كرده است . اراضی آبی ۱۶ درصد اراضی زیر كشت دنیا را تشكیل می دهند، در حالی كه ۴۰ درصد مواد غذایی دنیا را تولید می كنند. این موارد پی آمد اجتماعی و اقتصادی گوناگونی را به دنبال دارد.بیماریهای ناشی از آب نیز ۸ درصد كل بیماری ها را در كشورهای در حال توسعه تشكیل می دهند كه نشان می دهد سالانه حدود ۲ میلیارد نفر در جهان به نوعی تحت تأثیر بیماری های ناشی از آب قرار می گیرند. گزارش ها نشان می دهد كه سالانه حدود ۴ میلیون نفر از كودكان جان خود را بدین لحاظ از دست می دهند. این در حالیست كه سهم سرانه تجدیدشونده و سهم سرانه مصرف، روزبه روز كمتر شده و در عوض میزان پس آب ها و آب های آلوده ، حجم منابع آب قابل دسترس، ذخیره سدها به علت رسوب گذاری ، عمر مفید شبكه های آب شرب شهری و فرسودگی شبكه های انتقال آب و غیره مشكلات جدید و جدیدتری را به وجود می آورند.
مقدمه
مقدار آب موجود در سیاره زمین تقریباً همواره ثابت بوده است. اگر کره زمین را از بالا بنگیرید آن را به شکل کره ای آبی رنگ خواهید دید زیرا بخش اعظم سطح آن را اقیانوس ها و دریاها فراگرفته اند و وسعت خشکی ها بسیار کمتر از آبها است. ازنظر مقدار و حجم 97/2 درصد از آب های موجود در سیاره زمین در اقیانوس و دریاها انباشته شده اند و فقط 2/8 درصد از آبها به شکل رودها، یخچال ها،دریاچه ها،آب موجود در اتمسفر و آب موجود در خاک ها و آب های زیرزمینی می باشند. انسان برای انجام فعالیت های خود به آب های شیرین نیاز دارد. آب شیرین یعنی آبی که میزان نمک های آن بسیار کم باشد. آب های اقیانوس ها و دریاها شورهستند و استفاده از آن ها مستلزم تصفیه کردن است که این امر نیازمند سرمایه گذاری برای احداث تأسیسات آب شیرین کن می باشد. حجم آب های شیرین در جهان بسیار کم و فقطحدود 8/2 درصد از حجم کل آب های جهان است. مقدار زیادی از آب های شیرین جهان به شکل یخ در یخچال های قطبی و کوهستانی قراردارد. مقدار کل منابع آب شیرین نیز به دلیل تغییرات آب و هوایی که موجب عقب نشینی یخچال‌های طبیعی، کاهش جریان رودخانه و کوچک شدن دریاچه‌ها شده، کاهش یافته است. بسیاری از آبخوان‌ها (سفره‌های آب زیرزمینی) که بیش از حد پمپ شده‌اند به سرعت پر نمی‌شوند. اگر چه کل منابع آب شیرین مورد استفاده قرار نگرفته است، بسیاری آلوده، شور، نامناسب و یا غیر قابل دسترس برای مصارف شرب، صنعت و کشاورزی شده‌اند. برای جلوگیری از یک بحران جهانی آب، کشاورزان باید برای افزایش بهره‌وری برای پاسخگویی به تقاضاهای رو به رشد برای مواد غذایی تلاش کنند، در حالی که صنایع و شهرها به دنبال پیدا کردن راه‌هایی برای استفاده بهتر از آب باشند.
