سریځه: په لومړی کی مطمئنه نه وم چی د بارونز قضیه یو واقعیت اوسی.
د 2011 کال وړی وو او ما خپل ډیر وخت د هزاره نشینو ځای کی د کابل لویدیځ کی د معرفت مدرسه کی می تیر کړلو. د کار جریان کی د مدرسی زده کونکو او استادانو سره د یو دوی ژبی کتاب جوړولو کی وم. دا زما د زړه خوښه پروګرام وو د یو شخصی ساتیری سره د ضرب المثلو ټولولو او ترجمعی ته پیل شو.
د دغه مدرسی زده کونکو ځینی وقتونه یوی انگریزی ښځی ته د عمه فرانسس او ځینی وختونه یی عالی جنابه ورته ویل. په لومړی کی مو فکر کوو چی د فرانسس عمه او عالی جناب یوه ماشومانه عبارت دی او شاید د کتنی د څو کتن کونکو پر اساس خارجی اوسی چی د مدرسی نه یی لیدنه کړی ده. مګر دا فکر دومره یی دوام ونکړو.
په پای کی کله چی می د معرفت مدرسی موسس نه ښاغلی عزیز رویش پوښتنه وکړه چی فرانسس عمه ځوک وه. هغو جالبه داستان د فرانسس ګیرترود“Frances Gertrude Claire D’Souza” نه ماته وویو.
زه پوه شوم هغه بارونز فرانسس دی سوزا وه او اوس د بریتانیا مجلس نمایندګانو ویناوه ده. او دا داستان هم واقعی دی.
زما د ملکری او همکار په وینا ښاغلی عزیز وروسته د طالبانو رژیم سقوط نه میرمن بارونز د دشت برچی فقرنشینه ځایو ته، کابل ته راتلله. په هغه وخت کی معرفت مدرسه د یو فکر نه کوم ډیره نه وه. مګر میرمن دی سوزا د دغی هیلی ظرفیت یی وموند.
ښاغلی عزیز رویش او هزاره ګاونډیانو یی غوښتل چی یوه پرمختکه مدرسه چی هم نجونی او هم هلکان په کی اوسی جوړ کړی. او میرمن دی سوزا برونز د دغه مدرسی تمویل او پرمختک حامی شوه.
د هغه وخت نه معرفت مدرسه د یوی خټی کور نه د 30 زده کونکو سره اوس یو نمونه د افغانستان راتلونکی زده کړی سیستم ته مبدله شوی ده. نن دغه مدرسه د 30 زرو نه ډیر زده کونکی، 167 استاده، دری ډیر لوی تعمیرونه د یوی درسی پروگرام سره د پرمختک په لور کی ده. معرفت مدرسه هم یو ډیر قوی سواد زده کړی پروگرام یی لویانو ته د 300 زده کونکو نه ډیر یی پیل کړی دی.
بارون دی سوزا یو لوی شخصیت دی. هغه یو اشراف د انگریز اعیان مجلس کی دی. هغه یو انسان پیژندونکی او پروفیسور دی چی علمی کارونه یی د پرمختک هیوادو کی په آفریقا او آسیا کی کړی دی. هغه د یو ویٍژه منیه والی سره د حقوق بشر، ښځو توانمندی کولو کی موضوع گانو کی او او پرمختک موضوع گانو کی دی. هغو انسان پیژنل یی د لندن پوهنتون کی زده کړی دی، او داکتر یی د آکسفورد پوهنتون نه لاس ته راوړی او انسان پیژندل یی د لندی اقتصاد مدرسه کس او آکسفورد بروکس پوهنتون کی د 7 کالو لپاره درس ورکړی دی.
هغو د مصموم کیلو کی په هر کار کی یی اقدام کولو. مشهوره دی. هغه په حیث د یو مدیر د اعتبار احیای سازمان کی چی د شکنجی قربانیان په ټوله نړی کی یاری رسوی او شکنجه کونکی مسئوله بولی، کار کوی. د یو پیړی تر حدوده یی د د یو اجرایی سازمان مدیر په نامه د 19 مقاله وو دی چی کاری فلسفه یی د نړی آزادی ساتنه ویل او معلومات یی وو او دی. څو کاله یی د بشر تغذیی او مغز شیمی ښوونځی پژوهشگر او هم د پژوهشی مستقله مشاور په توکه په ملل سازمان کی یی کار کولو.
او هم یی د حقوق بشر او پرمختکی سازمانو مالی مدیر په توکه یی کار کړی دی. او ځانکړی دستور د میشل او جورج نه دی. هغه امر چی د ملکی له خوا نه او هغو نرانو او ښځو لپاره چی مهمترینه غیرنظامی خدمتونه یی په بهرنی هیوادونو کی کړی وی ورکول کیږی.
بارونس دی سوزا د یو خاص مینی سره او تیره شخصی مینی سره د افغانستان لپاره دی. هغو په 1983 کال کی د شورو جکړو جریان کی په افغانستان کی د افغانستان څو ولایتونو نه یی کتنه وکړه ترڅو چی د خوړلو موادو لږتیا برآورد کړی او نیازمنده ترینه ځایونه تشخیصه یی کړی. تر ننه هغه د خپل حمایت باندی د معرفت مدرسی نه او نوی زده کونکی پروگرامونه یی په افغانستان کی ادامه لری.
میرمن بارونز فرانسس دی سوزا په دغه قسمت کی د یو ځانکړی مرکه کی د ادوارد ظالم سره د ضرب المثلو کتاب لیگونکی"151 فارسی زبانزده" او د امریکا دریایی نیرو کاپیتان سره خبری کوی.
-----
انکس فلم: میرمنی ستاسو د خبرو نه د معرفت مدرسی زده کړی او روزنی حمایت په اړه په افغانستان کی مننه یو. معرفت مدرسه واقعا یوه الگو د افغانستان زده کړی او روزنی سیستم ته مبدله شوی دی.
بارونز فرانسس دی سوزا: مننه کوم ښاغلی ادوارده. مګر دا هغه فرصت دی زما لپاره تر څو چی خلکو ته د مدرسو زړه وړتوب کارونه په افغانستان کی لکه معرفت مدرسه ووایم. ډیر سخت د جوړولو قسمت او د مدرسو فعالیت په افغانستان کی دی او دا خپله د افغانستان خلکو باندی کیږی. دغه تعهد د افغانستان روښانه راتلونکی نښه د زده کړی او سواد زده کړی نه ده. زده کونکی په افغانستان کی فقط لږ کمک د نړی ټولنی نه لری تر څو چی خپل کار ته پیل وکړی. هر هغه شی چی کولی شم زیار وباسم چی وکړم.
ف ا: ستاسو کمک د معرفت مدرسی جوړولو ته په 2012 کال کی د دشت برچی دښته کی او شاوخوا ته یی یوی افسانی ته مبدله شوی ده. ځرنکه مو مدرسه وموندله؟ څه شی سبب شو چی د هغو لوی د لګښت ذمه دار شوی؟
ب د: د سیاستمداری لومړی کی وروسته د طالبانو نه زه د ویست منستر بنیاد رئیس په توکه د افغانستان دیموکراسی لپاره سفر می وکړو تر څو چی یی ووینم چی کوم کار شته چی بنیاد یی وکړم. د دغه کتنی جریان کی یو زده کونکی سره په نامه د عزیز رویش د بی بی سی خبرنگار ویلیم ریف باندی ورسره وپیژندل شومه.د
عزیز یو ډیر تاثیر گذاره سړ وو او ډیر معینه سړی د یو مدرسی جوړولو ته. هغو غوښتل چی یوه امنه مدرسه جوړه کړی چی پلار او مور خپلی لورانی او بچیان د زده کړی او یو معیار سطحی لپاره اجازه د پریدلو هغلته ورکړی. دا خپله یو لوی بندیز د طالبانو وروستو میاښتو کی په کال 2001 کی وو.
د هغه وخت نه معرفت مدرسه په ښه توکه پرمختک یی کړی دی او د 3 زرو نه ډیر زده کونکی، 200 استاد او کارمنده او دری ډیر لوی تعمیرونه لری. د زده کړی توانایی یی د ننه او د افغانستان نه بهر ټولو ته یوه نمونه ده.
ف ا: معرفت مدرسه د یو قوی محلی حمایت نه برخورداره دی او څرنکه چی تاسو وویل یو الگو د افغانستان زده کړی او روزنی کی حساب کیږی. څه شیو معرفت مدرسه یی ویژه جوړه کړی ده؟
ب د: د پرمختک لپاره یی کالونه کار کول. کله چی یو شی د مخته نه په یوه ټولنه کی وی، کمک ورته ډیر موثره دی. عزیز او د هغو معرفت مدرسی دیدگاه د دغه موضوع یوه ډیره ښه نمونه ده. هغه په 2002 کال کی یوه وړوکی مدرسه مګر د پرمختک په حال کی د ډیرو سختو شریط یی اداره کول.
په لومړی ځل باندی چی پیسی عزیز ته می راولیکی، عالی کار یی وکړو. هغو زده کړی تعمیر یی جوړ کړو او هغو ته گرم شیان وتړل. هغو د ټولو توجو د کابل یخو او اوږدو شپو کی یی جلبه کړله. هغو په دغه توکه د دربندی خلک یی چی د طالبان لاس لاندی یی د روحی ستونزو سره مخامخ شوی وو اطمینان یی ورکړو تر څو چی توجو یی د ماشومانو زده کړی او روزنی ته راټوله کړی. هغو هم د غټوسړیانو سواد زده کړی صنفونه یی پیل کړل.
دغه مدرسه د یو تعمیر نه ډیر بل شی نه وو. دا یوه دیدگاه، یوه زده کړنی زده کړی او یو منبع ټولنی ته ده. دا د خلکو سرمایه ده او د خلکو باندی جوړ شوی ده. په دغه مدرسه کی ډیری لږ پیسو باندی د لویو او غټو وخت ته سرمایه گذاری شوی ده.
ف ا: تاسو او ستاسو لور، د بریتانیا مد مجلی ویریشگره او خبرنگاره کرستا دی سوزا څو لوی همایشه یی په لندن کی د د معرفت مدرسه حمایت او د افغانستان زده کړی لپاره په لاره اچولی ده. هغه حمایت چی تاسو کړی دی ما د فارسی هغه زبانزده اچوی چی نیکی وکړی او دریا ته یی واچوی.
دا زبانزده په دا مانا ده نیکی وکړه پرته د کوم مالی توقع نه. دا هغه کار دی چی تاسو او ستاسو حمایت گران یی کړه یی. ځرنکه خلک ډیر کولی شی د افغانستان زده کړی او روزنی سیستم نه حمایت وکړی؟ ولی حمایت یی مهمه دی؟
ب د: موږ باید په ډیره اندازه چی کولی شو خلک د هغو نه چی زده کړه او روزنه یی کولی شی وکړی او هغه شیان چی معرفت مدرسی کړی دی پوه یی کړو. دا په واقعیت کی یو واقعی داستان د موفقیت نه دی. ډیر خلک شته چی غواړی یی د نړی بدلون په روند کی چی حتا په ډیر لږه توکه اوسی کډون ونیسی، مګر دوی نه پوهیږی چی د کوم ځای نه یی پیل کړی. د دوی کلیدی کمک پل یی د موثره مقصدو پیژندل د حمایت لپاره دی. لکه معرفت مدرسه او د زده کړی او روزنی سیستم په افغانستان کی.
ف ا: تاسو په 2004 کال کی د خدمتو نه مو د حقوق بشر او نړی پرمختک کی د یو شریفه شخصیت په توکه د انګریز اعیان مجلس ته مولاره پیدا کړه. مګر ستاسو نوی نقش په دولت کی تاسو شخصی خیرخواهانه کوښښ یی لږ کړی نه دی. نور کوم شخصی موارده حمایت کوی؟
ب د: د هغه وخت نه چی د اشرافه په توکه د انګریز اعیان مجلس ته په 2011 کال کی وټاکل شوم، باید سیاسی روش می په نظر کی نیولی وو چی ټول سیاسی گروه گانو ته خدمت وکړم. په دغه صورت کی د ډیرو سازمانو او گروه گانو نه شاته وړارمه.
که نی نه زه کولی شم د بشر حقوق او پرمختک ډیرو مقصدو لپاره کا کوم. زه د خپل نقش نه د یو سفیر په توکه د مشترک المنافع او نورو هیوادو سره په ویژه د انتقاد په حال کی دیموکراسی گانی د زده کړی ژوند اهمیت د ښځو او نجونو لپاره کار تر نی اخلم.
ف ا: تاسو د ډیرو سفرو سره مو د نړی شاوخوا ته او د خپل خیریه کارونو سره نومیالی یاست. یو لیکونکی تاسو یی خوشاله برونز نوم کړی یاست.
او حتا ویلی یی دی چی تاسو یو ځلی د کرگدن نه مخته شوی یاست. دوی د 40 کیلومتره معادله سرعت لری. ستاسو د شخصی ماجرا داستان کوم دی؟ څه شی تاسو د افغانستان په اړه خوشاله کوی؟ او آیا د کرگدن دغه کیسه واقعیت دی؟
ب د: نه پوهیږم چی د کرگدن دغه کیسه د کوم ځای نه شوی ده. یقنا صحیح نه دی. که نی نه یو څو وخته می په ونو کی په مالیزیا کی کله چی می انسان پیژندنه پژوهش می هلته کولو په 1970 کی می ژوند کړلو. کله چی یو غټ باد د صائقع سره پیل کیږی، مجبوره وم چی یوه ریسمانی زینه کارته راشم او د زمکه باندی خپل ځان پریوځم په هغه هیله چی وړار زمری د ونو په هغه نږدی کی نه اوسی.
څه شی ما د افغانستان په اړه خوشاله کوی؟ شاید یو د افغانستان جالبو جنبو خلک یی اوسی چی هیڅ کله استعمار نه دی شوی. دوی هر څوک چی هیواد ته یی راځی په یو نظر یی کوری او فوق العاده شوخ طبعه حس لری ډیر ښکلی هیواد دی. د ډیرو نمونو نه یی د زمکی سفر بامیانه ته دی چی د بهشت قطعو له لاری نه تیریږی.
ف ا: څه شو تاسو یی د ټولو نه ډیر د زده کړی نه چی په معرفت مدرسه کی چی لیدلی مو دی متاثره یی کړی یاست؟
ب د: پرته د کوم شرط نه تاثیر گذار شی د دوی غوښتنه او اراده یی د زده کړی او موفقیت لپاره وو تر څو چی د هیواد راتلونکی رهبران شی. هیڅ دلیل د وتلو د مدرسی نه نشته دی. ټول او هر یو زده کونکی د هر وخت نه د زده کړی او زده کونی لپاره کار اخلی د دغه مینی لیدلو نه د زده کړی او پرمختک لپاره واقعا تواضع راوړنکی دی.
د لویانو سواد زده کړی پروگرام په معرفت مدرسه کی یو اضافی پروگرام او موفقه دی. 300 زده کونکی د 15-49 کلنو کی دی او 85% د هغو نه یی ښځی دی. زه سواد زده کړی په ویژه د ښځو سواد زده کړه د ډیرو ژوندی کوښښو نه په افغانستان کی یی وینم. زده کړه او سواد د روښانه راتلونکی کلید د افغانستان ټولو خلکو ته دی.
معرفت مدرسه یوه زده کړی فوقه پروگرام د خپل ځان سره لری لکه: یوه رایو په نامه د معرفت رادیو، یو میاښتنی نامه په نامه د معرفت آینه، یو فوق العاده هنری برنامه، نگارستان، موسیقی ځانکه، د فلم جوړولو زده کړنی برنامه او یوه کتابخانه، یو فوق العاده او انگیزنده حالت دی.
ف ا: کار آفرینه میرمن او مفتخره د تایم مجلی سل برتره خلکو فهرست کی شامله میرمن رویا محبوب او انکس فلم د انترنت صنفونو جوړولو په حال کی د معرفت مدرسه کی دی.
آیا لاس رسنه انترنت او اجتماعی رسانی سره کولی شی د ښځو توانمند کولو کی په افغانستان کی او نور د پرمختک په لور هیوادونو کی کډون ولری؟
ب د: هو، په اوس وخت کی همداسی ده. شخصی اړیکه د پرمختک هیوادو خلکو او د پرمختک په لور هیوادو مابینځ کی یو لوی گام دی. اجتماعی رسانه هیځ کله نه دریکی ډیر ژر حتا ماشومان د نړی لری ځاینو کی د هغه باندی به زده کړی ته به لاس رسنه وکړی. دوی کولی شی د صنف او خپلی کور نه ټولی نړی ته سفر وکړی او د هغو په اړه زده یی کړی.
د خلکو، خلکو سره اړیکه ډیره مهمه ده. دغه اړیکی متقابه فهم د فرهنکو او د مختلفو ملتونو تر منځ یی جوړوی. انترنت او اجتماعی رسانی دغه په نړیواله تومه نړی ته یی آسانه کوی. ډیر د نړی خلک د دغو نه ډیر فکر کوی د یو بل سره یورنکه نکتی لری.
ف ا: ستاسو شخصی پیغام خلکو ته په ویژه د افغانستان ځوانانو ته څه دی؟
ب د: تاسو هیواد ښکلی دی، او خلکو مو مبتکره او تاسو ډیر ثروتونه لری. د هغو ساتونکی اوسی او افغانستان د نړیوالی دیموکراسی په لور یی یوسی.
ډیری مرکی د فکر نړیواله مشرانوسره د ادوارد زالم سره په انکس رسانه، انکس فلم کی دلته یی پیدا کړی.
