متیو اکینز (Matthieu Aikins) یو لیکونکی دی چی په کابل کی ژوند کوی او مجلو ته لکه د هارپر (Harper) ٫ رولنګ استون (Rolling Stone)٬ اتلنتیک (the Atlantic) او جی او (GO) مجلو ته د منځنی او جنوبی آسیا په اړه لیکی.
(هیڅ کوم واقعی او هدفمنده ساختار نشته دی چی ستاسو د ژوند ارزښت٬ د یو قصی ارزښت په مقابل کی ولری ...) په خاصه توکه هغلته چی قدم کښښدو چی خلک هلته د احمقانه کارونو لپاره وژل کیږی٬ او ژوند کوم ارزښت نه لری٫ تاسو دغه نتیجی ته رسیږی چی خپل ځان نباید ارزښ کښښدو٬ لکه ارزښتمنده کالی چی هیڅ وخت نشی کولی خطرو ومنی. دغه فقط یو شخصی کار دی ډیر ځان منونی دی٬ ځکه چی کله تاسو کوم چا سره مینه ولری د هغو ټاکلو سره یی هغه د تاثیر لاندی راوړی. دغه یوه متفاوته فضا ده چی په کی ژوند کوو.)
انکس فلم: د افغانستان نن ژورنالیزم څرنکه وینی؟
اکینز: مناسبه دی که ادعا وکړو د آزاده نشریو او مستقله رسانو پرمختک لاره په افغانستان د ثور کودتا سره بنده شوی دی. د ۲۰۰۱ کال نه تر اوسه ژورنالیزم او رسانه یی سازمانو ډير لږ پرمختکونه یی د خپل بیارغونی برخه کی درلودل چی ډیر جرئت او خطرونه یی پخپل ځان باندی اخیستی دی. زما په باور باندی د افغانستان ننی ژورنالیزم حالت د نړیواله ګزافه او شتابزده بیانګر د پرمختک لپاره دی. ډیر لږ قوی خبرنګارن او رسانه شته دی چی د خپل ننداره کونکو لپاره په فارسی او پښتو باندی پروګرام جوړ کړی. ډير عالی استعدادونه شته دی٬ چی د هغو نه ډیر په غیر دولتی سازمانو٫ تجارتی برخه کی او یا هم په غربی رسانو کی جذب شوی دی چی په انګریزی ژبه باندی فعالیت کوی.
انځور: متیو اکینز
البته استثنا هم شته ده. هغه کسان چی د ۸ سهار ورځپانه کی کار کوی او یا هم یو شمیر د طلوع ټلویزیون کارمندان زما په نظر ښه دی٬ مګر که په ډیرو حالاتو کی تاسو هدفمنده او با استعداده ژورنالیزم اوسی او انګریزی زده کړی د یو نړیواله سازمان باندی به د پورته معاش سره استخدام شی.
ژورنالیزم لکه د ډير نوی پرمختک کونکی برخی غوندی په افغانسان کی د یو حمایتی سازمان په لور باندی پرمختک کړی دی د هغو نسبت باندی چی خپله لاره د محلی ټولنی په لور باندی وپیمایی. پښتو او فارسی مطرح ورځپاڼی لکه ۸ سهار او ویسا غوندی ۵۰ تر ۱۰۰ ډالره په کال کی غړیتوب لری د افغانستان ډیر خلک نشی کولی هغه واچوی٫ پر دغه اساس باندی د هغوی اصلی مشتریان غیر دولتی سازمانونه٫ بهرنی رسانی خبر سازمانونه او نړیواله سازمانونه دی.
انځور: متیو اکینز
د پاکستان غوندی هیواد پر مقایسه باندی چی څو دانی ورځپاڼی او ټلویزیونی شبکی په انګریزی٫ اردو او نورو ژبو باندی یی لری چی خپل ځان د غړیتوب او اعلاناتو له لاری تمویل کوی بیا هم په پاکستان کی خبرنګاری خپلی ستونزی لری٫ مګر زه باور لرم چی رسانی هلته یو لوی نقش د نویو دیموکراتیک په اړه لوبوی او ډیر ښه لاسته راوړونکی خبرنګاران یی چمتو کړی دی په لومړی ځل کی دوی خپل ننداره کونکی په ټولنه کی لری.
د ډیرو ژورنالیستانو فکر پر دی باندی بوخت دی ترڅو چی بهرنی ننداره کونکو ته خدمت وکړی د خپلو خلکو نسبت باندی. د یو چا کار ته لکه نجیب الله قریشی ته توجه وکړی چی زه د هغو کارونو ته ډیر احترام لرم٫ د افغانستان څو درصده خلکو د هغو مستندونه یی د لومړۍ جبهی په اړه لیدلی دی؟ زما منظور دا دی چی افغانی خبرنګاران پرته د خپل خلک لپاره کار کوی او یا هم ځینی خلک حق نه لری ترڅو چی خپل اهداف د نړی په کچه کی ولټوی. البته چی حق لری. مګر کله چی دغه پیښی ته په کلی توکه ګوری٬ هغه ډول اقتصاد چی په افغانسان کی د ۲۰۰۱ کال معرفی شوی دی٬ د داخلی سازمانو پرمختک یی په تعویق اچولی دی. زما پریشانی دا دی کله چی غربی لکښتونه او مینیه په افغانستان کی لږ شی٫ هغه رسانی چی پرمختک یی نه دی کړی د سیاسی او اقتصادی فشار لاندی کارته راشی.
انکس فلم: دهغه فرصتونو پر اساس چی مستقله ژورنالیستانو ته د مقاله او قصی لیکلو لپاره په آنلاینه توکه فراهم شوی دی رسانی د پراخه بدلونو په حال کی دی. د دغه پیښو په اړه څه فکر کوی؟ آیا دغه کولی شی ژورنالستان په افغانستان کی د بدلونونو سره مخامخ کړی؟
اکینز: ډیجیټالی انقلاب واقعی فرصتونه یی د خبرنګارانو لپاره فراهم کړی دی. د اقتصادی له نظره دوی لږ سازمانو ته اړه لری. او دغه د سانسور نه مخ نیونه کوی٫ مختلفه غږونه کمک کوی او واکمن کوی یی. زه په انترنټ باندی باور لرم چی د خبرنګاری برخه کی که څه هم د پیسو کموالی او د دغه صنعت کارته راتللو نه یی رنج وړی٫ کوم بدلون راوړی. د دغو ټولو بیښو سره ځینی ستونزی هم شته دی. کله چی د افغانستان ملګرو فیس بوک پاڼی کورم عجبه موضوع ګانو او توطعه اچونکی موضوع ګانو سره مخامخ کیږم. ډیر خلک پیږنم چی خبرونه د اجتماعی رسانو له لاری ګوری او په هغه هیوادونو کی چی قوی خبرګذاری سازمان نشته دی سبب کیږی چی ونشی کولی د اعتماد او پوچ خبرونو تر منځ فرق قایل شی.
دغه هم باید ووایو چی تر اوسه په افغانستان کی ډیر خلک د انترنټ او پوهی سره لاسرسنه نه لری. په دغه صورت کی د ورځنی خبرنګارانو انترنټ اثر کښښدل په افغانستان کی د وختی دی.
انکس فلم: د افغانستان هغه ځوانانو ته چی د ژورنالیزم سره مینه لری څه وینا لری؟
اکینز: پند د افغانستان هغه ځوانانو ته چی خبرنګاری سره مینه لری٬ همدارنکه شی دی چی د نړی ټولو خلکو ته یی ورکوم. په لومړی برخه اساسات زده کړی. د ښوونځی تللو سره دغه ستاسو ممکنه دی٫ مګر د ټولو نه مهمتره دا دی چی خپل ځان ته پخپله درس ورکړی. هرڅومره چی کولی شی زده یی کړی او هر جالبه او په زړه پوری شی چی موندی آزمایش یی کړی. زیار وباسی چی څرنکه او د یو سر لیک لیکلو دلیل زده کړی او واړوی. تاسو باید هغه شی چی لیکی ۲۰ ځلی یی ولولی. کله چی د خپل ځان زده کولو په حال کی یاست٫ د با تجربه خبرنګارنو سره مرکه وکړی٫ هغو ته پیغام ولیږوی او یا هم هغو یوی قهوی ته د باندی دعوت کړی. دغه په یاد ولری٫ که څه هم موږ ډیر بوخت یو٫ بیا هم کوښښ وباسی چی د هغو کارونو په اړه خپل ځان پوه کړی او د خاص موضوع ګانو په اړه د عمومی سوالونو په اړه ورنه وپوښتی.
انځور: متیو اکینز
زما د بلاګونو سره او انکس ښځی سره غړی شی ترڅو چی نوری مقالی مو د لاس نه ورنکړی.
