در اجتماع فقیری چون افغانستان فساد نشأت گرفته از فقروبیسوادی وخود را قرار دادن تحت سلطۀ بیگانگان است. کشورما افغانستان که شاهد ظلم ورویدادهای ناگواروجنگهای زیادی بوده وتا حال اثرات آن جنگها وستمها بروی مردم ما کاملآ آشکارا به نظر میرسد، وفقروبیسوادی و فسادهای زیادی درعرصه های مختلفی موجب شده است، و بزرگترین عاملی است، که ما را ازترقی وپیشرفت بازداشته وبینظمی ونفاق رابمیان آورده است.
وقتیکه ذهن یک شخص خالی ازدانش باشد، آن ذهن خالی ازاندیشۀ منطقیست، ودرعرصه های خیلی زیادی ضرورت و وابستگی شدیدی به دیگران دارد. تا مشکلاتی سرراهش راحل کنند، برعلاوه افراد بیسوادی هستند که رفتارشان درخانواده واجتماع مورد سؤال است واین بیسوادی واخلاق نادرست باعث میشود که روحیۀ خود ودیگران را تحت فشارقراردهد. خودشان، خود را مقید احساس کنند وهمچنان درمقابل رفتارنادرست خودعکس العملهای نابسامانی ازطرف دوستان وخانواده خود ببینند. که به دلتنگیشان می افزاید که این ناراحتی اعصاب برایشان غیرمتحمل میگردد، وقتیکه خودشان را در مقابل مشکلات زندگی احساس میکنند چون دروجود خود دانش ومنتطق سالمی ندارند که به فکر بهترین راه حل مشکل باشند، پس نمی توانند مشکلات را غالب آیند، خودشان را ضعیفترازمشکل نگاشته، فکرودستشان راروی تصورات و کارهای غیراخلاقی وناجائز میبرند که تنها بربادی وتباهی آنها را سبب میگردد. دست به اعمالی چون: اعتیاد، رشوت، ظلم بر حقوق دیگران، لت وکوب وبلآخره قتل افراد را مرتکب میشوند. واین باعث میگردد که همۀ عمرشان را به پشیمانی وپریشانی حدردهند. و آن وقت زندان وتحمل جزا تنها راه جبران خطا وخاموشی عذاب وجدان است، وهمچنان افرادی در جامعه هستند که جهالت وگمراهیشان از مرزها عبورکرده ودست به هر جنایت وقتلی میزنند آنها حتی قاتل وجدان خود نیز هستند، ووجدانشان دردرون خویش دفن کردند، آنها اسفلترین وپست ترین افراد روی زمین اند، که باعث گمراهی دیگران نیزمیشوند ودریک جامعه فسادهای جبران ناپذیری را ازخودبه جا میگذرانند.
این همه فساد ومعضلات ازطرزاندیشه وافکار اشخاص ناشی میشود، واین افکارنادرست از نادانی وبیسوادی وخاموشی ذهن بمیان میآید که جامعۀ یک کشوررابسوی ظلم وبیعدالتی، فساد وزبوری میکشاند، وباعث تباهی یک ملت میگردد. ماافغانهاباید دست به دست هم بدهیم ومتحدانه به این فسادها ومعضلات خبیس خاتمه بخشیم وهمدیگر خود رایاری کنیم، چونکه بعد از جنگهای پی درپی روحیه و وجود هر کدام ما نیاز شدیدی به الفت، محبت، همدردی، آرامش و صلح دایمی دارد .
