خانم دوسوزا دارای علاقه‌ای دیرپا و گذشته‌ی شخصی در افغانستان است. او در سال 1983 در جریان جنگ شوروی در افغانستان از چندین ولایت این کشور بازدید کرد تا کمبود مواد غذایی را ارزیابی کرده و نیازمندترین مناطق را تشخیص دهد. وی تا امروز به حمایت خود از لیسه‌ی عالی معرفت و برنامه‌های آموزشی مبتکرانه‌ی آن در افغانستان ادامه می‌دهد.

خانم فرانسیس دوسوزا در یک مصاحبه‌ی اختصاصی با ادوارد زالم، نویسنده‌ی کتاب «ضرب‌المثل‌ها: 151 ضرب‌المثل دری افغانستان» و افسر نیروی دریایی ایالات متحده‌ی آمریکا صحبت می‌کند.

×××

فیلم انیکس: بانو، از صحبت با شما در مورد حمایت تان از لیسه‌ی عالی معرفت و آموزش و پرورش در افغانستان سپاس‌گزارم. لیسه‌ی عالی معرفت واقعاً به یک الگو برای آینده‌ی نظام آموزش و پرورش افغانستان تبدیل شده است.

 خانم فرانسیس دوسوزا: تشکر می‌کنم آقای ادوارد. اما این فرصتی است برای من تا به مردم در مورد کارهای قهرمانانه‌ی مکتب‌هایی مثل معرفت در افغانستان سخن بگویم. سخت‌ترین بخش کار ایجاد و به کار انداختن مکاتب در افغانستان است و این کار عمدتاً توسط خود مردم افغانستان انجام یافته است. ملاحظه‌ی این‌گونه تعهد به آینده‌ی روشن افغانستان از طریق آموزش و سواد خیلی باشکوه است. آموزگاران افغان تنها به یک دستگیری اندک از سوی جامعه‌ی جهانی نیاز دارند تا کار خود را شروع کنند. کوشش می‌کنم از هر راهی که بتوانم در این مسیر کمک کنم.

فیلم‌انیکس: داستان کمک شما برای تأسیس لیسه‌ی عالی معرفت در سال 2002 به یک افسانه در دشت برچی و اطراف آن تبدیل شده است.  مکتب معرفت را چگونه پیدا کردید؟ چی عاملی به شما الهام بخشید تا حامی بزرگ آن شوید؟

 دوسوزا: اندکی بعد از سقوط طالبان من به حیث رئیس بنیاد ویست منستر برای دیموکراسی به افغانستان سفر کردم تا ببینم آیا کاری هست که بنیاد آن را انجام دهد. در جریان این بازدید از طریق ویلیام ریو، خبرنگار بی‌بی‌سی، با یک آموزگار افغان به نام عزیز رویش آشنا شدم.

 عزیز از لحاظ انرژی، دیدگاه و عزم جدی خود برای ساختن مکتبی در افغانستان فوق‌العاده تأثیرگذار بود. او می‌خواست که مکتبی بسازد که نه تنها دختران با معیار عالی درس بخوانند بلکه برای والدین نیز اطمینان خلق کند تا دختران خود را اجازه دهند که به مکتب بیایند. حصول این اطمینان یکی از موانع بزرگ در ماه‌های بعد از سقوط طالبان در اکتبر 2001 بود.

از آن زمان لیسه‌ی عالی معرفت به شکل سرسام آوری رشد کرده است و بیش از سه هزار دانش آموز، دو صد استاد و کارمند و سه ساختمان بسیار بزرگ دارد. توانایی‌های آموزشی این مکتب در داخل و خارج از افغانستان برای همه یک نمونه است.

فیلم انیکس: لیسه‌ی عالی معرفت از حمایت قوی مردمی برخوردار است و طوری‌که شما گفتید، برای خیلی‌ها یک الگو در آموزش و پرورش افغانستان به حساب می آید. چی چیزی مکتب معرفت را ویژه ساخته است؟

 دوسوزا: بعد از سال‌ها کار کردن در عرصه‌‌های مختلف انکشاف و توسعه، به این نتیجه رسیده بودم کمک‌های بیرونی زمانی موثریت بیشتر می‌یابد که آنچه را در جامعه وجود دارد حمایت و تقویت کند. عزیز و دیدگاه مکتب معرفت در این زمینه یک نمونه‌ی خوب است. او در سال 2002 یک مکتب کوچک، اما در حال رشد را تحت شرایط بسیار سخت اداره می‌کرد.

عزیز با دریافت اولین قسمت پولی که برایش فرستادم، کار درخشانی انجام داد. او ساختمان آموزشی را ترمیم کرد و به آن سامانه‌ی گرما نصب کرد. این کار باعث شد تا همه‌ی مردم بتوانند در شام‌گاهان سرد و طولانی کابل کنار هم جمع شوند. او این مردم را که تحت اداره‌ی طالبان دچار آسیب روحی عمیقی شده بودند، اطمینان داد و توجه شان را به آموزش و پرورش کودکان جلب کرد. او همچنین صنف‌های سوادآموزی بزرگسالان را آغاز نمود.

 مکتب معرفت چیزی بیش از یک ساختار فزیکی است. این یک دیدگاه، یک نمونه‌ی آموزشی و یک منبع برای جامعه است. این مکتب ملکیت مردم است و عمدتاً توسط مردم ساخته شده است. این مکتب همچنین امکان آن را فراهم ساخته است تا با مقدار اندکی پول کارهای زیادی انجام یابد.

فیلم انیکس: شما و دختر تان کریستا دوسوزا، خبرنگار و ویراستار مجله‌ی مود بریتانیایی چندین محفل بزرگ را در لندن برای حمایت از مکتب معرفت و آموزش در افغانستان برگزار کرده اید. حمایتی که شما به دست آورده اید، مرا به یاد این ضرب‌المثل افغانی می‌اندازد که می‌گوید: «نیکی کن و به دریا بینداز». این ضرب‌المثل افغانی به این مفهوم است که باید کار نیکی را انجام دهی بدون اینکه پاداش مادی‌ای را توقع داشته باشی. این کاریست که شما و دوستان دیگر تان انجام می‌دهید. چگونه مردم زیادتری می‌توانند از نظام آموزش و پرورش افغانستان حمایت کنند؟ ... و چرا این حمایت مهم است؟

 دوسوزا: ما باید به هر اندازه که می‌توانیم مردم را از کارکرد آموزش و پرورش در مجموع افغانستان، و آنچه مکتب معرفت به طور خاص انجام داده است، آگاه بسازیم. این به معنای واقعی یک داستان کامیابی است. کسان زیادی هستند که واقعاً می‌خواهند در روند تغییر جهان حتا به پیمانه‌ی کوچک سهم بگیرند؛ اما آنها نمی‌دانند که از کجا شروع کنند. گام کلیدی این است که آن‌ها را کمک کنیم برای کمک و حمایت خود اهداف موثری مانند مکتب معرفت و نظام آموزش و پرورش افغانستان شناسایی کنند و بعد برای شان بگوییم که چگونه می‌توانند این کمک و حمایت خود را عملی سازند.

فیلم انیکس:  شما در سال 2004 به خاطر خدمات خود در بخش حقوق بشر و انکشاف جهانی به حیث عضو دایمی مجلس اعیان انگلیس انتخاب شدید؛ اما نقش جدید شما در دولت تلاش‌های خیراندیشانه‌ی شخصی تان را کاهش نداده است. چی موارد شخصی دیگر است که شما از آن حمایت می‌کنید؟

دوسوزا: از زمانی که در ماه جولای 2011 به حیث رییس مجلس اعیان انتخاب شدم، باید موقف سیاسی بی‌طرفی را پیش می‌گرفتم که به همه‌ی گروه‌های سیاسی در داخل پارلمان خدمت کنم. بنابراین، از عضویت در اکثر سازمان‌ها و گروه‌هایی که عضویت شان را داشتم، کنار رفتم.

بااینهم، من می‌توانم به طور شخصی برای پیشبرد اهداف حقوق بشری و امور انکشافی کار کنم – و این کار را انجام می‌دهم. من از نقش بین‌المللی خود به حیث یک سفیر برای گفتگو با کشورهای مشترک‌‌المنافع و کشورهای دیگر، به‌ویژه دیموکراسی‌های در حال انتقال، در مورد اهمیت حیاتی آموزش برای زنان و دختران استفاده می‌کنم.

فیلم انیکس: شما به خاطر سفرهای زیاد خود در اطراف جهان به خاطر کارهای ‌انسان‌دوستانه و خیراندیشانه مشهورید. یک نویسنده شما را «بارونز خوشحال» نامیده و حتا گفته است که شما یک بار از کرگدن جلو زده اید. اگر عنوان‌های شادی‌بخش را کنار بگذاریم، کرگدن‌ها از آن‌چه به نظر می‌رسند، سریع‌تر اند و معادل چهل کیلو متر در ساعت سرعت دارند. چه داستان شخصی پرماجرایی دارید که برای تان جالب است؟ چی چیزی شما را در مورد افغانستان خوشحال می‌سازد؟ و آیا این داستان کرگدن واقعیت است؟

 دوسوزا: (می‌خندد) نمی‌فهمم که این داستان کرگدن از کجا پیدا شده است. یقیناً درست نیست. بااین‌وجود، در سال‌های 1970، زمانی‌که مشغول پژوهش‌های انسان‌شناسی بودم، مدتی را در درخت‌زارهای مالیزیا سپری کردم. زمانی‌که طوفانی بزرگ همراه با صاعقه  شروع می‌شد (و آنجا از این صاعقه‌ها خیلی زیاد بود)، مجبور بودم از یک زینه‌ی ریسمانی پایین بیایم و روی زمین چمباتمه بزنم به امید اینکه ببر ساکن درخت‌زار در آن روز از آن نزدیکی عبور نکند.

 چی چیزی مرا در مورد افغانستان خوشحال می‌سازد؟ شاید یکی از جالب‌ترین جنبه‌های افغانستان، مردم باافتخار این کشور است که هرگز مستعمره نشده اند. آنها هرکسی را که به کشورشان می‌آید، به یک نگاه می‌بینند و حس شوخ‌طبعی فوق‌العاده‌ای دارند. افغانستان کشور بسیار زیبایی است. یکی از نمونه‌های فراوان، سفر زمینی به بامیان است که از طریق قطعه‌های بهشت می‌گذرد.

فیلم انیکس:  چی چیزی در دانش‌آموزان معرفت بوده است که شما را بیشتر از همه متأثر ساخته است؟

 دوسوزا: بدون شک تاثیرگذارترین چیز در این دانش‌آموزان خواست و اراده شان برای آموختن و موفقیت است و اینکه می‌خواهند رهبران آینده‌ی کشورشان باشند.  به طور قطع، هیچ دلیلی برای خارج شدن از مکتب وجود ندارد. هر دانش‌آموز از هر فرصتی برای آموختن و سهم‌گرفتن در رشد دیگران استفاده می‌کند. دیدن این همه شوق برای آموختن و بهبودبخشیدن وضعیت تواضع‌آور است.

برنامه‌ی آموزش بزرگسالان در مکتب معرفت یک برنامه‌ی جنبی بسیار موفق است. حدود سه صد دانش‌آموز بین 15-49 سال در این برنامه شامل اند که 85 درصد شان را زن‌ها تشکیل می‌دهند.  من آموزش، به ویژه آموزش زنان را یکی از حیاتی‌ترین تلاش‌ها در افغانستان می‌بینم. آموزش و سواد کلید آینده‌ی درخشان‌تر برای همه‌ی مردم افغانستان است.

مکتب معرفت یک مجموعه برنامه‌های فوق آموزشی نیز در خود دارد، مانند: پایگاه رادیویی به نام رادیو معرفت، یک ماهنامه به نام آیینه‌ی معرفت، یک برنامه‌ی فوق‌العاده‌ی هنر نقاشی و نگارستان، بخش موسیقی، برنامه‌ی آموزش فلم‌سازی و یک کتابخانه. معرفت یک جای فوق‌العاده الهام‌بخش و انگیزه‌دهنده است.

 فیلم انیکس: رویا محبوب، یک بانوی کارآفرین در بخش فن‌آوری که افتخار شمولیت در فهرست صد فرد برتر در مجله‌ی تایم را نیز دارد، در همکاری با فیلم انیکس در حال ساخت صنف انترنت در لیسه‌ی عالی معرفت اند. آیا دسترسی به انترنت و رسانه‌های اجتماعی می‌توانند در توان‌بخشی زنان در افغانستان و دیگر کشورهای در حال توسعه موثر باشد؟

دوسوزا: البته! در حال حاضر هم چنین است. ارتباط شخصی بین مردم کشورهای در حال انکشاف و کشورهای انکشاف‌یافته یک گام بزرگ است. رسانه‌های اجتماعی غیر قابل توقف بوده و به زودی حتا کودکان در مناطق دورافتاده‌ی جهان را امکان می‌بخشند تا از طریق آن به آموزش دسترسی داشته باشند. آن‌ها می‌توانند به سادگی از صنف و یا خانه‌ی خود به تمام جهان سفر کنند و درباره‌ی آن بیاموزند.

ارتباط مردم با مردم بسیار مهم است. این ارتباطات فهم متقابل را بین فرهنگ‌ها و ملت‌های متفاوت ایجاد می‌کنند. انترنت و رسانه‌های اجتماعی این امر را به صورت جهانی تسهیل می‌بخشند. بیشتر مردم جهان خیلی بیشتر از آن‌چه فکر می‌کنند باهم نکات مشترک دارند.

 فیلم انیکس: پیام شخصی شما به مردم افغانستان، به‌ویژه جوانان افغان چیست؟

 دوسوزا: کشور شما زیباست؛ مردم شما مبتکر و خلاق اند؛ و شما ثروت‌های زیادی دارید. مواظب آنها باشید و افغانستان را در حلقه‌ی جامعه‌ی مردم‌سالاری جهانی شامل سازید.